Οι φίλοι του μπλοκ

Τετάρτη 23 Νοεμβρίου 2011

Τα αμοργιανά επώνυμα της Σχινούσας

Το 73% των κατοίκων της Σχινούσας έχει αμοργιανά επώνυμα και ίσως με κάποια δόση υπερβολής μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνία της είναι πιο αμοργιανή από αυτήν στην ίδια την Αμοργό. Η Σχινούσα ήταν ακατοίκητη και αποικίστηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα από αμοργιανές οικογένειες. Το ίδιο συνέβη και με τα άλλα 3 κατοικημένα νησιά των «Μικρών Κυκλάδων», την Ηρακλειά, το Πάνω Κουφονήσι και την Δονούσα.

Τον Σεπτέμβριο του 1700, ο Γάλλος επιστήμονας Πιτόν ντε Τουρνεφόρ (προσωπικότητα στην εποχή του) φθάνει στην Αμοργό και τα νησιά της, στο πλαίσιο ενός μεγάλου ταξιδιού στο Αιγαίο. Στις 22 Σεπτεμβρίου του 1700 αναχωρεί από την Αμοργό, περνάει από τον Καλόγερο, ερευνά την Κέρο και φθάνει στην Σχινούσα. Γράφει:

«Αφού περπατήσαμε λίγο στην Κέρο, διεκπεραιωθήκαμε στη Σκινόζα (Skinoza), άλλο ακατοίκητο μικρό νησί με περίμετρο 12 περίπου μιλίων, που απέχει 8 μίλια από την Κέρο και 12 από τη Νάξο. Η Σκινόζα είναι προφανώς η Σχινούσα, την οποία ο Πλίνιος τοποθετεί κοντά στη Νάξο και τη Φολέγανδρο. Οι Έλληνες δεν υποψιάζονται ότι η Σχινούσα πήρε το όνομά της από τους σχίνους με τους οποίους είναι καλυμμένη, μολονότι αυτό το δένδρο δεν είναι πιο διαδεδομένο εδώ από όσο στα διπλανά νησιά. Στη Σχινούσα υπάρχουν μόνον τα χαλάσματα ενός ερειπωμένου χωριού, ανάμεσα στα οποία δεν βλέπει κανείς τίποτε το αξιοσημείωτο. Η φέρουλα των Αρχαίων φύεται άφθονα στο νησί. Το φυτό αυτό διατήρησε μάλιστα το αρχαίο του όνομα στους σημερινούς Έλληνες που το ονομάζουν νάρθηκα, ακριβώς από την αρχαία λέξη νάρθηξ».


Μετόχι της Χοζοβιώτισσας

Ύστερα από 150 χρόνια κι ενώ έχει συσταθεί το ελληνικό κράτος (1832), η Σχινούσα παραμένει έρημη και ακατοίκητη, όπως μαθαίνουμε από έγγραφο της Μονής Χοζοβιώτισσας, του διάσημου μοναστηριού της Αμοργού. Το 1853 δημιουργείται διένεξη μεταξύ του ελληνικού κράτους και του μοναστηριού για την χρηματοδότηση της λειτουργίας των σχολείων της Αμοργού που είχε αναλάβει η Χοζοβιώτισσα. Σε μοναστηριακό έγγραφο (25 Νοεμβρίου 1853) που υπογράφουν ο ηγούμενος Ιωσήφ Μπασαράμπας και οι σύμβουλοι Νεόφυτος Σιγάλας και Γεράσιμος Φωστιέρης, αναφέρονται και τα εξής:

«Εγκριθέντος του μέτρου της πολυετούς ενοικιάσεως της εις την ημετέραν Μονήν ανηκούσης ερημονήσου Σχοινούσης, εξ ης προέκυπτεν εις την Μονήν χρηματική τις ποσότης δυναμένη να συντελέση προς διατήρησιν των εν Αμοργώ εκπαιδευτηρίων, εσπεύσαμεν (…) να ζητήσωμεν παρά του Σ. Υπουργείου την περί συντηρήσεως των εν τη πρωτευούση του Δήμου Αμοργού υπαρχόντων Δημοτικού και Ελληνικού Σχολείου άδειαν. Αλλ’ εμποδισθείσης ακολούθως της διαληφθείσης ενοικιάσεως ένεκα διαφόρων αναφυέντων ζητημάτων...»


Αμοργιανές οικογένειες στην Σχινούσα

Η Σχινούσα λοιπόν άρχισε να κατοικείται μετά το 1853 από αμοργιανές οικογένειες, οι οποίες είτε νοίκιαζαν εκτάσεις από την Χοζοβιώτισσα είτε πήραν ή αγόρασαν εκτάσεις από τις κατά καιρούς διευθετήσεις που επιχειρούσε το ελληνικό κράτος για τα μοναστηριακά κτήματα.

Το γεγονός αυτό το διαπιστώνουμε και σήμερα, αφού το 73% των κατοίκων της Σχινούσας έχει αμοργιανά επώνυμα. Στον πίνακα (πάνω) αναγράφονται αυτά τα αμοργιανά επώνυμα της Σχινούσας κατ’ αλφαβητική σειρά και με βάση τις εμφανίσεις τους στον τηλεφωνικό κατάλογο. Στην επόμενη στήλη αναγράφεται το ποσοστό εμφάνισης κάθε επωνύμου σε σχέση με τον συνολικό αριθμό εμφανίσεων όλων των αμοργιανών επωνύμων της Σχινούσας. Και για την σύγκριση, στην τελευταία στήλη φαίνεται το ποσοστό που τα ίδια επώνυμα έχουν σήμερα στην Αμοργό. Εύκολα διαπιστώνουμε ότι τα ποσοστά εμφάνισης στην Σχινούσα είναι μεγαλύτερα από την Αμοργό.

Πηγές:

* Περιοδικό «Αμοργιανά», έκδ. Συνδέσμου Αμοργίνων
* «Η Αμοργός το 1700» από τον Πιτόν ντε Τουρνεφόρ, εκδ. «Το Κάστρο της Αμοργού» 2006
* Τηλεφωνικός κατάλογος ΟΤΕ

Σάββατο 19 Νοεμβρίου 2011

Ψήφισμα από την Μινώα της Αμοργού


από το βιβλίο της Λίλας Μαραγκού «Μινώα» (εκδ. Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία)


Δευτέρα 7 Νοεμβρίου 2011

Γαβράς : ένα βυζαντινό επώνυμο της Αμοργού

Το «Γαβράς» είναι ένα από τα ιστορικά επώνυμα της Αμοργού. Είναι επώνυμο της Χώρας. Ο Ι. Κ. Βογιατζίδης υποστηρίζει ότι οι Γα βράδες ήρθαν στην Αμοργό (μαζί με ορισμένους άλλους βυζα ντι νούς αξιωματούχους: Συνοδινός, Καλοδάς, Φραγκόπουλος, Γα βα λάς) περί τα μέσα του 13ου αιώνα, μάλλον με την ιδιότητα των πο λιτικών εξόριστων, ως συμμετέχοντες σε αποτυχημένη στάση ε να ντίον του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη.


Αν και ιστορικό για την Αμοργό, το επώνυμο «Γαβράς» είναι ποντιακό επώνυμο (όπως και τα επώνυμα σε -άντης, π.χ. Υψηλάντης). Σήμερα η μεγα λύτερη εγκατάσταση Γαβράδων είναι στην Μακεδονία, προερχό μενη από προσφυγικούς πληθυσμούς.


Η φημισμένη βυζαντινή οικογένεια των Γαβράδων καταγόταν από τις περιοχές του βυζαντινού θέματος Χαλδίας, το οποίο είχε ιδρυθεί το 824 μ. Χ. από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄ Τραυλό με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα και άλλο σπουδαίο εμπορικό κέντρο την Κερασούντα. Η θέση των Γαβρά δων στον Πόντο υπήρξε ηγετική επί των Κομνηνών τον 11ο και 12ο αιώνα. Μάλιστα ο Θεόδωρος Α’ Γαβράς μαρτύρησε πολεμώ ντας εναντίον των Τούρκων στην Θεοδοσιούπολη το 1098 και αγιο ποιήθηκε.


Το γεγονός ότι κτήτωρ της Μονής Χοζοβιώτισσας είναι ένας Κο μνηνός έχει ασφαλώς την σημασία του, για την παρουσία του επωνύμου Γαβράς στην Αμοργό. Όπως έχει αξία και το γε γονός ότι οι Γαβράδες μετείχαν σε διάφορα Κινήματα, με χαρακτη ριστικότερη περίπτωση το Κίνημα του Θεόδωρου Β’ Γαβρά (1204-1208).


Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει το γεγονός ότι το Γαβράς δεν αναφέρεται σε παλαιά έγγραφα (όπως τα Γεράκης, Γαβαλάς, Πάσσαρης, Θεολογίτης, Νομικός, κ.α.). Πάντως η ιστορικότητα του επωνύμου στην Αμοργό αποδεικνύεται έμμεσα από την παρουσία του «Πύργου του Γαβρά» στην Χώρα που το κτίσιμό του ανάγεται στην εποχή της Ενετοκρατίας στις Κυκλάδες.


Το πιθανότερο είναι ότι, είτε με την ιδιότητα του πολιτικού εξόριστου είτε με την ιδιότητα του στρατιωτικού αξιωματούχου, κάποιος (ή κάποιοι) Γαβράς εγκαθίσταται στην Αμοργό πριν από περίπου 800 χρόνια. Η εγκατάσταση Γαβράδων στην Αμοργό έχει μεγάλη ιστο ρική σημασία, δεδομένου ότι οι περισσότεροι Γαβράδες εμφανίζονται στην Ελλάδα ως πρόσφυγες μετά το 1922.


Γαβράδες της Αμοργού που διακρίθηκαν είναι:


  • Δημήτριος Γαβράς. Έλαβε μέρος στις Εθνοσυνελεύσεις του Άστρους (1823), της Τροιζήνας (1827) και του Άργους (1829) ως αντιπρόσωπος της Αμοργού. Δήμαρχος Αμοργού 1823, 1838, 1846.
  • Επαμεινώνδας Γαβράς (1836-1917). Διπλωμάτης. Γεννήθηκε στην Χώρα. Γονείς του ο Δημήτριος Μ. Γαβράς και η Μαρία το γένος Ν. Βλαβιανού. Ήταν επίσης ποιητής και άριστος βιολιστής.
  • Κωνσταντίνος Γαβράς (1875-1951). Γεννήθηκε στην Χώρα. Γονείς του ο Ιάκωβος Γαβράς και η Καλλιόπη το γένος Ρούσσου. Σχολάρχης Αμοργού και γυμνασιάρχης Σύρου.
Πηγές:
* Ι. Κ. Βογιατζίδη «Αμοργός - Ιστορικαί έρευναι περί της νήσου» (Αθήνα 1918).
* Αλέξη Γ. Κ. Σαββίδη «Βυζαντινά στασιαστικά και αυτονομιστικά κι νήματα στα Δωδεκάνησα και στη Μικρά Ασία 1189-c.1240 μ. Χ.» (εκδ. ΔΟΜΟΣ, Αθήνα 1987).
* «Επιφανείς Αμοργίνοι», έκδοση Συνδέσμου Αμοργίνων, Αθήνα 1983.