Οι φίλοι του μπλοκ

Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου 2007

Ένα «μαντείο» στα Θολάρια

Θολάρια μου, Θολάρια μου, Θολάρια μου, Θολάρια,
κοντά σας να βρισκόμουνα τα μαγεμένα βράδια...


Γράφει ο συγγραφέας Κώστας Αρκουδέας στο μυθιστόρημά του "Ο πειρατής" που εξελίσσεται στην Αμοργό:


«Η Άννα προερχόταν από το χωριό Θολάρια και αυτό, για όσους ζούσαν στην Αμοργό, σήμαινε πολλά. Οι Θολαριανοί ήταν άνθρωποι ανοιχτόκαρδοι, εργατικοί και γλεντζέδες. Σπάνια κοιμόντουσαν, επειδή είτε θα δούλευαν στα χωράφια τους είτε θα τα έπιναν σε καμιά ταβέρνα. Είχαν καθαρά μεσογειακό ταμπεραμέντο και μια φυσική αισιοδοξία που τους έκανε να ξεχωρίζουν. Ένα γλέντι με μαντινάδες και μερικά ποτηράκια με ρακόμελο ήταν αρκετά για να βάλουν στην μπάντα τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής».


Η αλήθεια είναι ότι τα Θολάρια αποτελούν κάτι ξεχωριστό. Και όχι μόνο τα καλοκαίρια με την καταπληκτική τους θέα και την εξίσου καταπληκτική νυχτερινή τους ατμόσφαιρα. Υπάρχουν ακόμα (υπήρχαν για την ακρίβεια) ιδιαίτερα έθιμα και αντιλήψεις στα Θολάρια. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο παπά Δημητράκης Πράσινος φρόντιζε να πηγαίνει στα Θολάρια τους ξένους επιστήμονες που επισκέπτονταν την Αμοργό στα τέλη του 19ου αιώνα.


Ερωτικό φίλτρο


Ο άγγλος Τζέημς Μπεντ διηγείται ότι στα Θολάρια μία γυναίκα του αποκάλυψε το μυστικό του ερωτικού φίλτρου, με το οποίο κάθε κορίτσι θα έκανε να την παντρευτεί ο άντρας της καρδιάς της.


Την ίδια εποχή, γύρω στο 1895, ο Θολαριανός Νικόλαος Δ. Γάσπαρης (που αργότερα θα γίνει διευθυντής της Αστυνομίας Αθηνών) διηγείται τις μαντικές τεχνικές που υπήρχαν στα Θολάρια και μας πληροφορεί για το πώς η κυρά Ειρήνη προφήτευε το μέλλον.


Μια γυναίκα που η δουλειά της ήταν να βόσκει κατσίκες, γράφει ο Γάσπαρης, είχς σκαρώσει ένα μαντείο στα Θολάρια. Η Ειρήνη, που την αποκαλούσαν «αγαθή» ή «παραστιά» είχε ρυπαρή όψη και ισχυριζόταν ότι είχε ένα χειρόγραφο μαντικό βιβλίο με 30 σελίδες, που το είχε γράψει με το χέρι του ο ίδιος ο Χριστός.


Πηγαίνει όποιος θέλει να πάρει την μαντεία στο σπίτι της Ειρήνης. Το σπίτι είχε δύο «πάγκους», έναν σοφά και δύο εικόνες. Η Ειρήνη θυμιάζει τις εικόνες, ψάλει διάφορες ευχές της Αγίας Τριάδας και του Άϊ Γιάννη του Χρυσόστομου, λέει το «πάτερ ημών», κάνει το σταυρό της και στο τέλος ρίχνει ένα κόκκο στάρι πάνω σε μία σελίδα του βιβλίου της που έχει αριθμημένα τετράγωνα. Μετά βρίσκει τον αντίστοιχο αριθμό στο μαντικό περιεχόμενο του βιβλίου της και λέει την προφητεία της που είναι πάντοτε σαφής και αόριστη.


Ο Γάσπαρης γράφει ότι τις μαντείες της Ειρήνης τις πιστεύουν κυρίως οι γυναίκες, που στην διάρκεια της τελετής στέκονται με θρησκευτική ευλάβεια και σταυροκοπιούνται διαρκώς. Πολύ ενδιαφέρον είναι ότι η Ειρήνη δεν έπαιρνε χρήματα. Ο Γάσπαρης μας πληροφορεί ότι ένα παρόμοιο ιδιωτικό μαντείο λειτουργούσε στα χρόνια του και στον Στρούμπο.


Η μαντική τεχνική της θολαριανής Ειρήνης βασιζόταν στο ριχτάρι (ή ρικτολόγιον), που ήταν σε χρήση από την βυζαντινή εποχή. Το ριχτάρι ήταν ένα χειρόγραφο τετράδιο. Σε μια σελίδα του υπήρχε μία σχάρα με αριθμημένα τετράγωνα. Κάθε αριθμός τετραγώνου αντιστοιχούσε σε αριθμημένα αποσπάσματα από χριστιανικά κείμενα, που ήταν γραμμένα στις άλλες σελίδες. Ο «μάντης» έριχνε ένα κουκί, ένα ρεβύθι ή ένα στάρι στην σχάρα με τα αριθμημένα τετράγωνα. Έβλεπε τον αριθμό που πάνω του έπεφτε το ρεβύθι και μετά πήγαινε και διάβαζε το ιερό απόσπασμα που είχε τον ίδιο αριθμό κι έλεγε την μαντεία του.


Ένα τέτοιο ριχτάρι είχε στην κατοχή του ο παλιός γυμνασιάρχης μας κ. Μιχάλης Μωραϊτάκης, που ανήκε στο παππού του Νικήτα Πράσινο. Το ριχτάρι αυτό στο τέλος του είχε την ακόλουθη εγγραφή: «την 22 οκτωβρίου 1847 Μιχαήλ Η. Νομικός».


Ο κ. Μ. Μωραϊτάκης παραχώρησε το αμοργιανό ριχτάρι το 1956 στον καθηγητή του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεώργιο Α. Μέγα, ο οποίος το σχολίασε και το δημοσίευσε το 1959 στην Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (σελ. 206-216).


Από το δημοσιευμένο αμοργιανό ριχτάρι αποδεικνύεται ότι η περιγραφή που κάνει ο Ν. Γάσπαρης είναι ακριβής.


Η λαϊκή παράδοση των Θολαριών διέσωσε και μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή του πανάρχαιου μύθου για την εξημέρωση του αμπελιού και την δημιουργία του κρασιού. Την κατέγραψε το 1964 ο Στέφανος Δ. Ημελλος, ερευνητής του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών...

Κυριακή 2 Δεκεμβρίου 2007

Η κληματίδα στην Αμοργό

Μια κληματίδα με φόντο την Λαγκάδα και στο βάθος τα Θολάρια

Κείμενο - φωτογραφίες Βαγγέλης Βασσάλος


Σε ανύποπτο χρόνο, μέσα στο καρδιοχείμωνο, κάνει την εμφάνισή της η αγράμπελη. Γνωστή σε άλλα μέρη και σαν αγριόκλημα, χελιδρονιά, λευκάμπελη. Στην Αμοργό και ειδικά στην Αιγιάλη τη λέμε αγριαβρωνιά.


Δεν την αναζητάς μακριά. Έρχεται εκείνη και σε βρίσκει σχεδόν έξω από το σπίτι σου. Δύσκολο να μείνει απαρατήρητο ένα τέτοιο αναρριχώμενο φυτό που στολίζει τους φράχτες και τις ξερολιθιές, σκαρφαλώνει σε δέντρα και περιτυλίγει θάμνους στα σώχωρα, γύρω από τα σπίτια, στις πλαγιές και ρεματιές, με τα γυαλιστερά σκοτεινοπράσινα φύλλα του σε πλήρη αρμονία με τα κιτρινόλευκα τετραπέταλα άνθη-καμπανάκια.


Οπτική απόλαυση για τους ανθρώπους, (χαρακτηριστική είναι η αγγλική λαϊκή ονομασία του: Travelers joy = η χαρά του διαβάτη) και καλή τροφή για τα ζώα.


Οι μέλισσες την υπεραγαπούν και την τρυγούνε λαίμαργα αν ευνοήσει ο καιρός και ξεπορτίσουν. Απωθητική προς άλλα έντομα, αξιοποιήθηκε παλαιότερα από τους γεωργούς στα νησιά, που έβαζαν χλωρά ανθοφόρα κλαδιά στο στόμιο των σάκων που περιείχαν δημητριακούς καρπούς.


Αναφέρει σχετικά η νησιώτικη παροιμία: «Που την ομπρός μεριά βαστά η κορφή τ' αγριοκλημάτου, η κοπριά του μουλαριού κι η κουτσουλιά του πάτου».


Η κληματίδα για να αναδείξει την όμορφη ανθοφυλλωσιά της, απλώνεται σε μήκος που μπορεί να ξεπεράσει τα 30 μέτρα!


Η κληματίδα η κηρώδης (Clematis Cirrhosa), όπως είναι το επιστημονικό όνομα της αγριαβρωνιάς, και τ’ αδέλφια της οι κληματίδες Φλόγια (Cl. Flamala), Όρθια (Cl. Vitalba) και Κινέζικη (Cl. Chinensis) διαθέτουν φαρμακευτικές ιδιότητες.


Οι ιστορικές αναφορές στο θέμα εντυπωσιάζουν. Ο Δημόκριτος θεράπευσε καρκίνο των μαστών της μητέρας του Ξέρξη Άτοσσας. Ο δε Διοσκουρίδης στο «Περί Ιατρικής Ύλης» βιβλίο γράφει μεταξύ άλλων για τις κληματίδες: «Ετέρας κληματίδος τα φύλλα λέπραν αφήστησι καταπλασθέντα».


Όλα τα μέρη του φυτού έχουν καυστική και ερεθιστική δράση λόγω περιεκτικότητας μεταξύ άλλων κα σε πρωτοανεμονίνες. Κατά το μεσαίωνα οι ζητιάνοι χρησιμοποιούσαν τον καυστικό οπό της κληματίδας για να δημιουργήσουν ψεύτικες πληγές και να αυξήσουν έτσι τις προσφορές ελεημοσύνης.


Η κατάλληλα εφαρμοζόμενη εξωτερική ως επί το πλείστον χρήση προσφέρει πλούσια θεραπευτική δράση, κυρίως αναλγητική και αντιψωριακή. Χρησιμοποιήθηκε εσωτερικά σαν δραστικό καθαρτικό για διάφορες νόσους. Σήμερα μπορεί κανείς εύκολα να βρει και να ευεργετηθεί από τη κληματίδα, υπό μορφήν ανθοϊάματος. Η κληματίδα βοηθά εξίσου ενήλικες και παιδιά σε καταστάσεις απάθειας.


Λαγκάδα Αιγιάλης

Τετάρτη 28 Νοεμβρίου 2007

Η γιορτή της Χοζοβιώτισσας

Πανηγυρικά γιορτάστηκε η Παναγία η Χοζοβιώτισσα και στην Αμοργό και στην Αθήνα. Στο νησί η βροχή που έπεφτε όλη την νύχτα δεν εμπόδισε δεκάδες προσκυνητές από όλα τα μέρη της Αμοργού αλλά και από το Κουφονήσι, της Ηρακλειά, την Σχινούσα και την Σαντορίνη να παρακολουθήσουν την ολονυχτία στις 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Υπεραγίας Θεοτόκου. Στις ακολουθίες προΐστατο ο μητροπολίτης Θήρας, Αμοργού και Νήσων κ. Επιφάνιος Αρτέμης, παλαιός ηγούμενος της Χοζοβιώτισσας και γέννημα-θρέμμα Αμοργιανός από το Βρούτση.


Στις 25 Νοεμβρίου ο Σύνδεσμος Αμοργίνων οργάνωσε πανηγυρικό παναμοργιανό εορτασμό της Παναγίας Χοζοβιώτισσας στον Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής στην Δάφνη. Στην εκδήλωση του Συνδέσμου βραβέυτηκαν, όπως κάθε χρόνο, οι μαθητές που πέτυχαν την εισαγωγή τους στα ΑΕΙ, πολύτεκνες οικογένειες της Αμοργού, τα παιδιά που γεννήθηκαν στην Αμοργό από Αμοργιανούς γονείς και εθελοντές αιμοδότες.


Περισσότερες φωτογραφίες από την γιορτή της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ και στο μπλοκ Amorgos Photos.
.

Τρίτη 13 Νοεμβρίου 2007

Το μυστικό του πατριάρχη του ρεμπέτικου Γιώργου Κατσαρού - Θεολογίτη

Στο 5ο τεύχος (Μάιος 2004) του «Κάστρου της Αμοργού» δημοσιεύθηκε ένα αφιέρωμα στον λαϊκό μουσικό Γιώργο Κατσαρό - Θεολογίτη, που έχει μείνει στην ιστορίας ως «ο πατριάρχης του ρεμπέτικου». Ανάμεσα στο υλικό που δημοσιεύσαμε ήταν και η ληξιαρχική πράξη γεννήσεως του Κατσαρού, η οποία ανέφερε ότι γεννήθηκε το 1888 στην Αγία Μαρίνα της Αμοργού με γονείς τον Νικόλαο Θεολογίτη και την Άννα Στούπη.


Είχα ακούσει ότι ο Κατσαρός ήταν νόθος αλλά φυσικά δεν μπορούσα να το γράψω. Λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία της εφημερίδας χτύπησε το τηλέφωνο.


«Είμαι η Καλλιόπη Νομικού από την Αμοργό, ξαδέλφη του Κατσαρού», έλεγε η γυναικεία φωνή. «Μου έστειλε την εφημερίδα η κόρη μου από την Αθήνα και θέλω να διορθώσετε κάποια πράγματα».


Μου ανέφερε τα καθέκαστα για τον Κατσαρό η κυρία Καλλιόπη και συμφωνήσαμε να συναντηθεί στο σπίτι της στο Ραχίδι με τον Πάνο Ψυχογιό και να του πει την αληθινή ιστορία του Κατσαρού, για να την μαγνητοφωνήσουμε. Ο Πάνος, πάντοτε πρόθυμος, συναντήθηκε με την κυρία Καλλιόπη. Ακολουθεί η συνομιλία τους.


Νίκος Νικητίδης



Καλλιόπη: Είμαι η Καλλιόπη Νομικού από την Αγία Μαρίνα, πρώτη ξαδέλφη του Γιώργου Κατσαρού και θα σας πω τα καθέκαστα.


Ο Κατσαρός γεννήθηκε στην Αθήνα. Είχε και μία αδελφή. Μετά που ηξαφανίσθη ο πατέρας που τα έκανε, τα έφερε τα παιδιά η μάνα τους στον πατέρα μου που ήτανε αδελφός της. Τα ‘χε 4-5 χρόνια ο πατέρας μου και μετά ήρθε και τα πήρε πάλι η μάνα τους, που είχε μπει σε δουλειά. Και η μάνα τους δούλευε κάτω εκεί στο Νέο Φάληρο σε μια μπυραρία που λεγότανε «Αχιβάδα».Κι ύστερι επέθανεν η μάνα και ξανάρθανε τα παιδιά στην Αμοργό.


Ο Νικόλαος Θεολογίτης, που γράφει το πιστοποιητικό, ήταν αδελφός της μάνας του και αδελφός του πατέρα μου. Η Άννα Στούπη ήταν η μάνα του Κατσαρού. Το Στούπη ήταν παρατσούκλι.

Πάνος: Το Στούπη πως βγήκε;


Καλλιόπη: Ήτανε λέει ένα βράδυ ο παππούς μου κάτω στο Χωριό σε καμία ταβέρνα και τα ηπίνανε κι ήταν άλλος ένας που τον ηγβάλανε Πιτιλάκη. Αφού ηπήε η ώρα αργά ησηκώθη ο Πιτιλάκης ότι θα έφευγε. Και λέει «το σπουδαίο είναι πως πιτιλίζει». Και βγαίνει ο παππούς μου και λέει «βρε δεν πιτιλίζει, μόνο στουπίζει». Με τι ασήμαντο πράγμα και βγάλανε στους δυο το σουσούμι. Ε, εκείνο ήτανε. Ο ένας Πιτιλάκης και ο άλλος Στούπης.


Πάνος: Και με τον Κατσαρό τι έγινε;


Καλλιόπη: Η Άννα Στούπη, δηλαδή ‘Αννα Θεολογίτη, έκανε τα παιδιά στην Αθήνα. Τον πατέρα τους δεν τον εγνωρίσαν καθόλου. Κάπου είχα ακούσει ότι «Τιμολέοντας» ήταν το επίθετό του. Και τα φέρνει η μάνα τους στην Αμοργό, στον πατέρα μου και σ’ αυτόν που γράφει Θεολογίτης Νικόλαος πως ήταν ο πατέρας τους. Ήταν αδέλφια αυτοί όλοι. Η μάνα λεγόταν Άννα, ο αδελφό της λεγόταν Νικόλας και ο πατέρας μου Μανόλης. Όλοι Θεολογίτες Κατάλαβες; Κι εδώ έχουν για άνδρα της τον Νικόλα Θεολογίτη, ενώ ήταν αδέρφια.
Στα παιδιά, επειδή δεν είχαν όνομα, τους έδωσαν εδώ οι θείοι το όνομα τους.


Ο παππούς μου είχε κάνει 3 γάμους. Με την πρώτη του γυναίκα έκανε ένα γιο που τον ελέανε Δημητρη. Με την δεύτερη δεν έκανε. Και με την Τρίτη έκανε 3 αγόρια και 3 κορίτσια. Ήταν ο πατέρας μου ο Μανόλης, ο Νικόλας Θεολογίτης, κι ένα άλλος που τονε λέανε Γιώργο, η μάνα του Κατσαρού η Άννα, μία Κατίνα και μία Αργυρώ. Κι αυτός ο Νικόλας Θεολογίτης είναι πατέρας εκείνου του Κώστα που ‘χει την Βούλα στο νεκροταφείο. Με τον Κώστα είμαστε ξαδέρφια. Ο πιο στενός συγγενής από τον πατέρα μου είναι ο Κώστας.


Πάνος: Επομένως ο Κατσαρός είναι πρώτος ξάδερφος δικός σας.


Καλλιόπη: Ε, ναι παιδάκι μου. Και μένα πρώτος ξάδερφος, και του Κώστα και της Παπαμάρκαινας του πατέρα πρώτος ξάδερφος. Κατάλαβες; Με του παπά Μάρκου τον πεθερό είμαστε ξαδέρφια.


Πάνος: Εσείς τον είχατε δει τον Κατσαρό; Είχατε κάποια επαφή μαζί του;


Καλλιόπη: Το 38 που ήρθε για τελευταία φορά στην Αμοργό τον είδα εγώ. Ήμουνα κι εγώ μικρή 7-8 χρονώ αλλά τον θυμάμαι. Πιο καλά θυμάμαι την αδερφή του. Σαν όνειρο τον έχω μεσ’ το νου μου αλλά την αδερφήν την θυμάμαι καλά.


Πάνος: Πως ήρθε το 38;


Καλλιόπη: Ήταν στην Αμερική κι ήρθαν για λίγο. Μετά έφυγαν οριστικά. Δεν εξανάρθαν από τότε.


Πάνος: Σας έστελνε γράμματα ο Κατσαρός;


Καλλιόπη: Τώρα τελευταία, όχι. Αλλιώς πρώτα έστελνε. Ρώτηξε όταν ήρθε στην Ελλάδα αν κάποιος υπάρχει στην Αγία Μαρίνα, νάρτει. Και του ‘παν ότι δεν υπάρχει κανένας. Εκ των υστέρων του είπε ο καθηγητής ο Νίκος ο Πράσινος πως η αξαδέλφη σου είναι στην Αγία Μαρίνα κι εχτυπιούντο που δεν ήρθε. Ήφευγε πια για Αμερική και δεν ημπορούσε ν’ ακυρώσει το εισιτήριο να ‘ρτει στην Αμοργό. Κι έφυγε ο άνθρωπος. Ο Κατσαρός δεν ήπαιξεν άλλο όργανο. Μόνο κιθάρα. Κι ούτε το ήλλαξε το όργανο αυτό. Και ήθελε να το στείλει εδώ στο μουσείο της Χώρας. Δεν ξέρω αν ήρθε αλλά έχω την αντίληψη ότι εχάθηκε στον δρόμο. Ήτανε παλαιό όργανο. Σκέψου, τόχεν 70 χρόνια. Ξαναρώτηξα άμα ήτον ο Μανόλης αλλά δεν ήρθεν τέτοιο πράγμα.

Κυριακή 4 Νοεμβρίου 2007

Κυνηγοί καρχαριών στην Αιγάλη

Οι επιδόσεις του Νίκου Βασσάλου στο ψάρεμα έχουν δει το φως της δημοσιότητας στον αθηναϊκό Τύπο αλλά όλοι πιστεύαμε ότι του έκαναν διαφήμιση φίλοι του δημοσιογράφοι. Τώρα όμως αποδεικνύονται και με φωτογραφίες. Με σχεδόν μόνιμο σύντροφό του τον Νίκο Γαβαλά και με τον εξάμετρο «Άγιο Φανούριο» (την βάρκα τους) εξορμούν στις νότιες θάλασσες της Αμοργού για μπαλάδες.


Το συνηθισμένο στέκι τους είναι στα τρία μίλια ανοιχτά από το «Μεταλλείο» αλλά την συγκεκριμένη περιοχή δεν την αποκαλύπτουν. Εκεί ψαρεύουν συνήθως μπαλάδες με καθετή σε βάθη γύρω στα 500 μέτρα. Δεν λένε, φυσικά, όχι και στους θηριώδεις «βλάχους», που πήραν αυτό το όνομα γιατί κινούνται και συμπεριφέρονται σαν τους βλάχους. Ειδικά για τους «βλάχους» προσθέτουν ένα-δυό μεγάλα αγκίστρια για ό,τι ήθελε προκύψει.


Οι καρχαρίες, λέει ο Νίκος Βασσάλος, προέκυψαν στ’ αγκίστρια τους τυχαία. Κάποιος καρχαρίας προσελκύστηκε πιθανώς από τα χτυπήματα ενός αγκιστρωμένου ψαριού, πήγε να τον φάει και κατέληξε στην επιφάνεια, δίπλα στον «Άγιο Φανούριο».


Βέβαια για να καταλήξει στην επιφάνεια ένας καρχαρίας χρειάζεται πολλή ώρα, μεγάλη προσπάθεια, πείρα και ειδικές τεχνικές, γιατί τα ψάρια αυτά έχουν απίστευτη ζωτικότητα και δεν σκάνε καθόλου εύκολα. Στην Λαγκάδα, όπου μεταφέρονται προς τεμαχισμό οι καρχαρίες, έχει συμβεί (και το έχουν μαγνητοσκοπήσει) να συνεχίζει να πάλλεται η καρδιά του καρχαρία, παρά τις ώρες που έχουν μεσολαβήσει από το ψάρεμά του και παρά το ξερίζωμα από το σώμα του. Ο καρχαρίας αποτελεί ένα από τα πιο αρχέγονα είδη και έχει επιζήσει από πλανητικές καταστροφές, όπως αυτή που εξαφάνισε του δεινόσαυρους. Ο Νίκος Βασσάλος υποστηρίζει ότι ο καρχαρίας σκάει, όταν ανασυρθεί στην επιφάνεια, αν του ρίξουμε μπόλικο γλυκό νερό στο στόμα του. Είναι πιθανό το γλυκό νερό να ενεργεί ως αναισθητικό, γιατί όπως είπαμε ο καρχαρίας έχει απίστευτη ζωτικότητα και δεν πεθαίνει εύκολα.


Ο Νίκος Βασσάλος και ο Νίκος Γαβαλάς έχουν πιάσει τα τελευταία 6 χρόνια 8 καρχαρίες. Τον τελευταίο και τεράστιο καρχαρία, που φαίνεται στις φωτογραφίε, ο Νίκος Βασσάλος τον έπιασε παρέα με τον Δημήτρη Γαβαλά.


Οι νότιες και απόκρημνες ακτές της Αμοργού, με τα πολύ κρεμαστά νερά τους, φαίνεται ότι παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για τις μετακινήσεις στο Αιγαίο των κητωδών, όπως είναι οι φάλαινες (φυσητήρες) και τα δελφίνια αλλά και τεράστια καλαμάρια. Όπως λέει ο Νίκος Βασσάλος έχει δει πολλές φορές στην ανατολική και νότια ακτή του νησιού μας φυσητήρες, αν κι έχει να τις παρατηρήσει 2-3 χρόνια. Επιβεβαιώνεται δηλαδή και από Αμοργιανούς (εκτός από τις επιστημονικές εκτιμήσεις και αναφορές) η παρουσία φαλαινών κοντά στην Αμοργό.


Επιπλέον, φαίνεται ότι στα βαθειά νερά μας υπάρχουν και άλλα είδη με τεράστιες διαστάσεις. Όπως λέει ο Νίκος Βασσάλος, είχαν πιάσει ανοιχτά από το Μεγάλο Βιόκαστρο ένα καλαμάρι γύρω στα 3 μέτρα αλλά αναγκάστηκαν να το αφήσουν, γιατί μπορεί να κινδύνευαν με την μικρή τους βάρκα.


Ο τεράστιος καρχαρίας, που φαίνεται στις φωτογραφίες, ψαρεύτηκε Νοέμβριο. Στην διάρκεια αυτού του ψαρέματος, ο Νίκος Βασσάλος έγινε μάρτυρας ενός υπέροχου θεάματος. Πολλές εκατοντάδες δελφίνια είχαν γεμίσει την θάλασσα, εκεί στις νοτιοανατολικές ακτές της Αμοργού. Φαίνεται ότι το «απέραντο γαλάζιο» της Αμοργού έχει πολύ περισσότερες φυσικές στιγμές να μας δίνει από όσες το έκαναν διάσημο στην ομώνυμη ταινία.


Τρίτη 30 Οκτωβρίου 2007

Ο Σίμων Καρράς γράφει για την μουσική των Κυκλάδων


Ο Σίμων Καρράς υπήρξε ο μεγαλύτερος δάσκαλος της βυζαντινής μουσικής (μέρος της οποίας είναι και η παραδοσιακή μας μουσική) με πολυσχιδή δράση και τεράστια προσφορά. Με επιτόπιες ηχογραφήσεις, εκδόσεις δίσκων, εκπομπές στο ραδιόφωνο (όταν δεν υπήρχε τηλεόραση), διδασκαλία της βυζαντινής μουσικής και την ίδρυση του «Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσική» ήταν ο άνθρωπος που διέσωσε τον λαϊκό μουσικό μας πολιτισμό και ανέδειξε πλήθος μαθητών (ψαλτών, μουσικών, τραγουδιστών, ερευνητών).


Το κείμενο που ακολουθεί είναι η εισαγωγή που έγραψε ο Σίμων Καρράς για την κυκλαδίτικη μουσική παράδοση στον δίσκο με τα τραγούδια Αμοργού, Κύθνου και Σίφνου.


Μελωδικότητα


«Στα γενικότερα πλαίσια της νησιώτικης παραδόσεως, τα κυκλαδίτικα τραγούδια ξεχωρίζουν για την ευρρυθμία και την μελωδικότητά τους. Πλησιέστερα προς το τραγούδι το στεριανό, είναι πιο προσιτά και γνώριμα στο ευρύ ελληνικό κοινό, εν συγκρίσει με τα τραγούδια άλλων νησιών, που παρουσιάζουν έντονη διαφοροποίηση, γλωσσική, ρυθμική και χορευτική.


Νησιώτικα συρτά και καλαματιανά, δετοί χοροί τύπου «αγεράνου» και «βλάχας» (χοροί στα τρία) αλλά και μπάλοι, χασάπικα, ζεϊμπέκικα και καρσιλαμάδες, συνιστούν τη μουσική και χορευτική παράδοση των Κυκλάδων.


Τα τελευταία τείνουν να εκλείψουν, καθώς χάνονται οι παλιοί μερακλήδες τραγουδιστές και οργανοπαίχτες,. Ο μπάλος αντιθέτως ευρίσκεται στο αποκορύφωμά του, διακρινόμενος σε «αμολυτό» και «σούστα α λα πολίτα», σε ρυθμούς 6σήμων και 4σήμων δακτυλικών ποδών αντιστοίχως.


Η λύρα, χαρακτηριστικό μουσικό όργανο του Αιγαίου Πελάγους, έχει αντικατασταθεί πολύ ενωρίς εδώ από το βιολί, που παρέχει πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες αναπτύξεως της μελωδίας. Βιολί, λαγούτο, κάποτε και σαντούρι, απαρτίζουν τη νησιώτικη συναυλία. Σπανίζει η φλογέρα, διατηρείται όμως η τσαμπούνα με το γλυκόηχο κι ενθουσιαστικό παίξιμό της, όταν μάλιστα συνοδεύεται από το πρωτόγονο πήλινο τουμπάκι, το «πληνθίον» των βυζαντινών.


Σε ματζόρε και μινόρε (ως προς την εκτέλεση και συνοδεία) διακρινόμενοι από τους μουσικούς οι διάφοροι σκοποί, παίζονται συνήθως στις ψηλές νότες του βιολιού - ντο (νη) ματζόρε και ρε (πα) μινόρε — απ’ τις οποίες διευκολύνονται τόσο το βιολί στο να αποδίδει με κρυστάλλινη διαύγεια το μελικό πλούτο και τη χάρη του τραγουδιού, όσο και το λαούτο που χορδισμένο σ’ αυτές τις τονικότητες γεμίζει με το σύνολο των χορδών του το ηχητικό φόντο και το υπόβαθρο της μελωδίας. Δύσκολο όμως από τόσο ψηλά το τραγούδι. Και πρέπει να είναι υψίφωνος και καλλίφωνος ο τραγουδιστής, ώστε να έχει καθαρότητα και απόδοση ανάλογες προς εκείνη της οργανικής μουσικής.


Τραγούδι-χείμαρρος


Συχνές οργανικές παρεμβολές και ανταποκρίσεις στο φωνητικό τραγούδι και οργανική ανάπτυξη της μελωδίας, που τρέχει σαν χείμαρρος ποικιλμάτων και παραλλαγών στις εισαγωγές, τα ενδιάμεσα και τα σόλα του βιολιού (γνώρισμα της κυκλαδίτικης μουσικής) δίνουν τέτοια χάρη και ποικλία στη μουσική εκτέλεση, που δεν φθάνεις να τη βαρεθείς και να πεις «πότε να τελειώσει».


Αρκετοί σκοποί των Κυκλάδων είναι ξενόφερτοι, από μέρη νησιώτικα ή και στεριανά, όπως δείχνει το όνομά τους. Πολλοί όμως είναι και οι εντόπιοι, έργα της τοπικής μουσικής παραδόσεως των εντοπίων καλλιτεχνών, δεμένοι με την ιστορία και τα τοπωνύμια του κάθε νησιού καθώς και με τα ιερά προσκυνήματά του: τον Προφήτην Ηλία της Σίφνου, τη Χοζοβιώτισσα της Αμοργού και την παναγία Κανάλα της Κύθνου, που δεν παύουν να τ αναφέρουν και να τα επικαλούνται με ευλάβεια οι νησιώτες στα τραγούδια των και ιδιαίτερα στα γαμήλια και τα ευχετικά».

Στην φωτογραφία (κάτω) ο περίφημος, μακαρίτης πιά, βιολιστής από την Λαγκάδα της Αιγιάλης Στέφανος Συνοδινός (Στεφανάκης). Στα βίντεο του μπλοκ (στήλη δεξιά) υπάρχουν η "γιαλίτικη μαντινάδα" (που συμπεριλαμβάνεται στον προαναφέρόμενο δίσκο), το τραγούδι "Αγία μου Παρασκευή" που φωνογράφησε πρώτος ο Γιώργος Κατσαρός (Θεολογίτης) και ο "Κίτσος", χορός της Αμοργού πάνω σ' ένα πανελλήνιο μουσικό μοτίβο.

Παρασκευή 26 Οκτωβρίου 2007

Στο πανηγύρι του Αγίου Δημητρίου στα Θολάρια

φωτογραφίες 25/10/2007 Δημήτρης Συνοδινός

Αυθεντικό πανηγύρι, μακριά από την τουριστική βαβούρα του καλοκαιριού, γίνεται κάθε χρόνο στο ξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου στα Θολάρια με φόντο την θάλασσα της Γιάλης. Η γιορτή διατηρεί τα παραδοσιακά της χαρακτηριστικά, γιατί στο ξωκλήσι δεν πηγαίνει δρόμος οπότε η πορεία προς αυτό γίνεται με τα πόδια ή με τα ζώα. Η συμμετοχή σε μια τέτοια γιορτή, για να αποκτήσει ουσιαστικό νόημα, χρειάζεται και τον κόπο της.

Πορεία προς το πανηγύρι από την είσοδο των Θολαριών...

Χαρά για τα παιδιά...

Βουκολική σκηνή σε ξερολοθικό τοπίο...

Στάση για φροντίδα στα ζώα στο παλιό πηγάδι...


Στο μονοπάτι για τον Άη Δημήτρη...


Η θέα από τον Άη Δημήτρη προς τις Μικρές Κυκλάδες


Η γιορτή σε εξέλιξη έξω από το ξωκλήσι

Η επιστροφή αρχίζει...

Επάνοδος στα Θολάρια με πλούσιο φεγγάρι και κοινή τράπεζα στο Πνευματικό Κέντρο Θολαρίων.
.

Τετάρτη 10 Οκτωβρίου 2007

Ο Mεγάλος Θεολόγος στον Κρίκελο

Το τελευταίο μεγάλο αμοργιανό πανηγύρι του καλοκαριού γίνεται στις 26 Σεπτεμβρίου, ψηλά στον Κρίκελο της Αιγιάλης σε υψόμετρο 500 μέτρων. (Για φωτογραφίες από την ανάβαση και το φετινό πανηγύρι πατείστε εδώ)


Ο ναός του Μεγάλου Θεολόγου στην Γιάλη είναι ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Αμοργού και των Κυκλάδων . Η αξία και η σημασία του για την ιστορία της Αμοργού δεν είναι ευρύτερα γνωστή. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, πρόκειται για κτίσμα από την περίοδο της Εικονομαχίας, δηλαδή έχει ηλικία περίπου 1.200 ετών και (αν δεν είναι παλαιότερο) είναι σύγχρονο με το επιβλητικό μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας. Η διαφορά είναι ότι για την χρονολόγηση της Χοζοβιώτισσας βασιζόμαστε στην προφορική παράδοση και σε έμμεσες ενδείξεις, ενώ για τον Μεγάλο Θεολόγο η χρονολόγησή του είναι σαφέστερη.


Ο Γιαλίτης δάσκαλος Νικήτας Βασσάλος, στην εξαιρετική μελέτη του για τον Θεολόγο που δημοσιεύθηκε στα «Αμοργιανά» [1], εξηγεί με πειστικότητα γιατί η εκκλησία είναι τόσο παλιά. Ο αρχιτεκτονικός της ρυθμός είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, γεγονός που «επιτρέπει να δεχθούμε, ότι η ανέγερσή της πραγματοποιήθηκε μεταξύ 7ου και 9ου αιώνα, επειδή ο ρυθμός αυτός, που αποτελεί μετάβαση από την παλαιοχριστανική βασιλική (4ος ως 6ος αιώνας), στο ρυθμό βασιλικής μετά τρούλλου, αρχίζει να δημιουργείται στις αρχές του 7ου αιώνα και, με σχετικές μεταρρυθμίσεις, φθάνει ως τον 9ο αιώνα».


Ένα δεύτερο στοιχείο, αποδεικτικό της παλαιότητας του μεγάλου Θεολόγου, είναι η αποκάλυψη στην αψίδα του Αγίου Βήματος, ύστερα από πτώση κεραυνού, ενός εντοιχισμένου βυζαντινού σταυρού κατασκευασμένου από συμπαγή κεραμόχροα τούβλα, μία διακόσμηση που επιτρεπόταν μόνο στα χρόνια της Εικονομαχίας. Την ίδια ακριβώς διακόσμηση είχε και ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Θεσσαλονίκη, που κι αυτός ιδρύθηκε στα χρόνια της Εικονομαχίας.


Αξίζει να σημειώσουμε ότι, με βάση ασφαλή χρονολόγηση, από την περίοδο της Εικονομαχίας έχουμε τουλάχιστον ένα ακόμη μνημείο, τον ναΐσκο της Βαγγελίστρας στα Κατάπολα, που παρουσιάζει πολλές ιδιοτυπίες στην μορφή του και έχει τρούλο, όπως ο Θεολόγος, σε αντίθεση με τους πολλούς άλλους ναούς και ναΐσκους της Αμοργού που είναι νησιωτικού τύπου. Υπό το πρίσμα αυτό ίσως πρέπει να εξεταστεί και ο ναΐσκος του Αγία Μάμα στην Επανωχωριανή, που κι αυτός παρουσιάζει ιδιοτυπίες στην μορφή του, όπως είναι ο τρούλος του.


Η προφορική παράδοση της Γιάλης υποστηρίζει ότι ο ναός χτίστηκε από κάποιον πλοίαρχο, που έκανε τάμα να τον χτίσει με μυλόπετρες, όταν σώθηκε από τρικυμία στ’ ανοιχτά του Κρίκελου, μεταφέροντας με το πλοίο του μυλόπετρες. Ο μεγάλος Θεολόγος έχει χτιστεί με μεγάλους πωρόλιθους, ένα πέτρωμα που δεν υπάρχει στην Αμοργό και μεταφέρθηκε πιθανώς από την Μήλο ή την γειτονική Πάτμο, όπως εξηγεί ο κ. Νικήτας Βασσάλος. Τέτοια μνημειακά έργα, με μεταφορά υλικών από άλλα μέρη, προϋποθέτουν υψηλό κόστος κατασκευής για την εποχή της Εικονομαχίας, γεγονός που μας αναγκάζει να αμφιβάλλουμε για την ακρίβεια της προφορικής παράδοσης.


Με βάση αρκετές ενδείξεις, φαίνεται ότι στην Αμοργό είχαμε παλαιότερα αρκετά μοναστήρια, όπως στον Άγιο Γιώργη τον Βαρσαμίτη, στην Αγία Παρασκευή (Καλοταρίτισσα) και στον Θεολόγο του Κρίκελου, για να μείνει τελικά ένα, αυτό της «μονής των σκαλών», δηλαδή η Χοζοβιώτισσα, που απορρόφησε τα παλαιότερα ως μετόχια. Είναι πιθανό ότι γύρω στο 1100 συνέβησαν σημαντικές αλλαγές στην Αμοργό, με την μετακίνηση στο νησί μικρασιατικών πληθυσμών από τον Αλέξιο Κομνηνό, τον αυτοκράτορα που είναι και ο κτήτωρ της Χοζοβιώτισσας [2]. Η ανώμαλη περίοδος που ακολούθησε ισχυροποίησε τον ρόλο του Κάστρου (της Χώρας) και του μοναστηριού του, το οποίο σταδιακά απορρόφησε και τον μάλλον αρχαιότερο Μεγάλο Θεολόγο. Ουσιαστικά συμπεράσματα θα βγουν μόνο όταν ερευνηθεί επιστημονικά ο Θεολόγος και γενικά ο Κρίκελος, που μάλλον παραμένει ανεξερεύνητος.


Ο κ. Νικήτας Βασσάλος ανασκευάζει πειστικά και την εντύπωση που αφήνει στον αναγνώστη ο Ι. Βογιατζίδης (μελετητής του βραβείου της Χοζοβιώτισσας) ότι ο Μεγάλος Θεολόγος ήταν μετόχι της μονής της Πάτμου, όπως το ομώνυμο εκκλησάκι στην Χώρα «βορείως του φρουρίου». Ο Βογιατζίδης, μάλιστα, θεωρεί ότι το πιο παλιό επώνυμο, που δημιουργήθηκε πάνω στην Αμοργό είναι το «Θεολογίτης» και το αποδίδει σε εκείνους που δούλευαν στο μετόχι της μονής της Πάτμου στην Χώρα. Φαίνεται πως έχει δίκιο όσον αφορά την παλαιότητα και την προέλευση του επωνύμου. Πιο πιθανό όμως είναι το επώνυμο «Θεολογίτης» να συσχετιστεί με εκείνους που είχαν κτήματα στο οροπέδιο του Μεγάλου Θεολόγου (ή εργάζονταν στα χωράφια του), παρά με εκείνους που μπορεί να είχαν σχέση με το μετόχι της πατμιακής μονής, η περιουσία της οποίας στην Αμοργό είναι αμφίβολης σημασίας.


Ανεξάρτητα από τα παραπάνω, ένα έχει σημασία. Ο μνημειακός ναός του Μεγάλου Θεολόγου στην Γιάλη είναι η μεγαλύτερη και σπουδαιότερη παλαιά εκκλησία της Αμοργού και γι’ αυτό πρέπει να προστατεύεται κατά τρόπο απόλυτο. Χτυπημένος από δεκάδες κεραυνούς στο πέρασμα εκατοντάδων χρόνων, ο Μεγάλος Θεολόγος στέκεται και σήμερα αγέρωχος, εκεί ψηλά στον Κρίκελο, για να μας θυμίζει ότι η σημαντικότερη συνιστώσα της αμοργιανής κοινωνίας ήταν και είναι η βυζαντινή.


[1] «Αμοργιανά» (τεύχος 8, Ιούνιος 2002), περιοδική έκδοση του Συνδέσμου Αμοργίνων
[2] «Μία χιλιετία Συνοδινοί», στο «Αμοργιανοί γράφουν για την Αμοργό», έκδ. «Το κάστρο της Αμοργού» 2006.


Κυριακή 23 Σεπτεμβρίου 2007

Θολάρια: Φθινοπωρινό μπάνιο στην Μικρή Βλυχάδα

φωτογραφίες Πάνος Ψυχογιός (10 Οκτωβρίου 2005)

Η θέα από τα Θολάρια είναι καταπληκτική. Είναι η ματιά της Γιάλης προς την Αμοργό και όλο το Αιγαίο από την εποχή που εδώ άκμαζε η αρχαία Αιγιάλη. (Στην φωτογραφία δεξιά τα Θολάρια και στο βάθος η Δονούσα). Άλλωστε τα Θολάρια έχουν μόνιμη συντροφιά τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Είναι το μόνο χωριό της Αμοργού που έχει μάτια κατευθείαν στην καρδιά του Αιγαίου. Και τα μάτια αυτά είναι η Μικρή Βλυχάδα, μια παραλία που σαν μικρό φιόρδ τρυπώνει στο σώμα των γιαλίτικων γκρεμνών και με τα κρυστάλλινα νερά της είναι ό,τι πρέπει για μια εξόρμηση. Ακόμα και στην μέση του φθινόπωρου, αν ο καιρός είναι ζεστός.


Η διαδρομή από τα Θολάρια στην Μικρή Βλυχάδα περιλαμβάνεται στα παραδοσιακά μονοπάτια της Αμοργού, που όσο περνάει ο καιρός γίνονται όλο και περισσότερο γνωστά διεθνώς, περιλαμβάνονται σε χάρτες και οδηγούς και προσφέρουν μία επιπλέον ευκαιρία ψυχαγωγίας στους επισκέπτες του νησιού.


Το μονοπάτι από τα Θολάρια προς την Βλυχάδα είναι καλό (φαίνεται στις φωτογραφίες) και χαλάει τοπικά κάτω στην ρεματιά που καταλήγει στην θάλασσα. Το κατέβασμα διαρκεί άνετα περίπου μισή ώρα. Και το ανέβασμα, που δεν είναι ιδιαίτερα επίπονο κάπου τρία τέταρτα.


Η θάλασσα είναι πεντακάθαρη και κρυστάλλινη. Το δείχνουν και οι φωτογραφίες. Αυτό που δεν δείχνουν είναι ότι το νερό είναι αρκετά κρύο από τα γλυκά νερά που αναβλύζουν σε διάφορα σημεία του βυθού και έδωσαν το όνομά του στον κολπίσκο.


Η Μικρή Βλυχάδα είναι κάτι σαν λιμάνι των Θολαριών. Υπάρχουν και μερικά οικήματα για τις βάρκες των ψαράδων που ονομάζονται «σύρματα». Παλιότερα, όταν τα ελληνικά σύνορα ήταν λίγο πιο έξω από την Αμοργό, αποτελούσε σημείο λαθρεμπορίου, Σήμερα, εκτός από την κατάληξη μιας όμορφης πεζοπορικής εξόρμησης, παρουσιάζει το ενδιαφέρον φαινόμενο τα καλαμάρια (θράψαλα) να βγαίνουν σωρηδόν στην παραλία ορισμένες εποχές του καλοκαιριού, ιδιαίτερα τον Αύγουστο. Οπότε δεν είναι απίθανο η εξόρμηση και το μπάνιο στην Μικρή Βλυχάδα να συνοδευτεί και από ένα άκοπο ψάρεμα καλαμαριών από την ξηρά. Τα κορίτσια πάντως τη φωτογραφίας μας αρκέστηκαν να χαϊδεύουν ένα χταπόδι…


Κυριακή 16 Σεπτεμβρίου 2007

Φθινοπωρινή βόλτα στο Φανάρι των Καταπόλων


Μία από τις πιο ξεκούραστες και με εξαιρετική θέα διαδρομές είναι από τα Κατάπολα στο Φανάρι (τον παλιό πέτρινο φάρο) που βρίσκεται στην βορειανατολική είσοδο του κόλπου. Είναι περισσότερο ένας ευχάριστος περίπατος, παρά μία πεζοπορική διαδρομή, που μπορεί να συνδυαστεί και μ’ ένα μπανάκι στην θάλασσα. Ο τερματισμός γίνεται σε έναν θαλασσόβραχο με εκπληκτική θέα στην Κέρο και την δύση. Γι’ αυτό και ο καλύτερος χρόνος για τον περίπατο στο Φανάρι είναι το απόγευμα.


Ξεκινάμε από την παραλία των Καταπόλων με φόντο το Ξυλοκερατίδι. Ο περίπατος στο Ξυλοκερατίδι γίνεται πάνω από την θάλασσα, με φόντο μπαλκόνια ή ανθισμένα περγαλίδια (κήπους), μέχρι και το νεκροταφείο. Από κει μπορούμε να πάμε αριστερά για μια γρήγορη βουτιά στην παραλία του Αγίου Παντελεήμονα. Συνεχίζοντας την πορεία μας, φτάνουμε από βατό δρόμο στα Νερά, ένα νέο οικισμό με εξοχικά, που έχει πάρει το όνομα του από την πηγή που είναι εκεί κοντά. Από την πηγή και τα Νερά συνεχίζουμε σε καλό μονοπάτι μέχρι τον μαντρότοιχο μιας στάνης, τον οποίο και περιδιαβαίνουμε. Εδώ δεν λείπουν και οι σκηνές «Άγριας Δύσης»


Από την ματιά μας δεν χάνεται ποτέ η θάλασσα του κόλπου και η δυτική Αμοργός. Από κάτω μας είναι οι γνωστές παραλίες των Καταπόλων «Μαλτέζι» και «Πλάκες», στις οποίες πάμε με καΐκι.


Συνεχίζουμε σε φανερό μονοπάτι μέχρι μια στάνη. Ανοίγουμε τις θύρες της έρημης στάνης, φροντίζοντας πάντοτε να τις κλείνουμε. Ένα αλώνι μας δίνει μια ιδέα της οργάνωσης μιας αμοργιανής κατοικιάς, δηλαδή ενός αγροτικού συγκροτήματος. Στο βάθος φαίνονται τα Κατάπολα και στα ψηλά διακρίνεται η Χώρα.


Μετά την στάνη συναντάμε μια φυτεία με ξυλοκερατιές (χαρουπιές) και αγριοκυπάρισσα. Βαδίζουμε σε καλογραμμένες γιδόστρατες και συναντάμε πρώτα το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία και μετά πιο κάτω τον φάρο. Από εκεί η θέα της δύσης με φόντο Κέρο, Νάξο, Ίο και Πάρο είναι καταπληκτική. Η διαδρομή διαρκεί καμιά ώρα, οπότε προλαβαίνετε να γυρίσετε με το φως του σούρουπου.


Περισσότερες φωτογραφίες από την διαδρομή μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ...




Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 2007

Η ανάβαση για το πανηγύρι του Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου

.
 
Στο «Μπλε» καφέ, στην Αιγιάλη, πίνουμε ρακόμελο στοιχηματίζοντας σε ποια άκρη του απέναντι ξερονησιού, της Νικουριάς, θα πέσει το φεγγάρι που παίζει κρυφτό ανάμεσα στις ασβολερές φιγούρες των βράχων και στα ερεβώδη σύννεφα της νύχτας. Προσπερνά όλες τις μύτες της Νικουριάς και βουτά μέσα στη θάλασσα προκαλώντας ομαδικό κέρασμα. Ο ένας κερνά τον άλλο αφού όλοι μας χάσαμε το στοίχημα! Πάνω στη στιγμή που το άρωμα του γαρίφαλου του βραστού ρακόμελου μας συνεπαίρνει σε μια γλυκιά μέθη, ένα θαλασσινό αγέρι μας ξυπνά και μας προειδοποιεί ότι το ξημέρωμα πλησιάζει. Πρέπει να βιαστούμε αν θέλουμε να είμαστε προτού χαράξει στο χωριό Λαγκάδα, ένα τέταρτο πεζοπορία στο ανηφορικό μονοπάτι.


Στην πλατεία


Στην πλατεία της Λαγκάδας συναντιόμαστε με μια παρέα γυναικών που θα μας οδηγήσουν στο πιο απόκρημνο σημείο της Αμοργού. Εκεί βρίσκεται το μικρό εκκλησάκι του Σταυρού. Οι γυναίκες έχουν φορτώσει στα γαϊδουράκια κοφίνια γεμάτα με καρβέλια που μόλις έψησαν στους χτιστούς φούρνους για να είναι ζεστά και φρέσκα στο γεύμα του πανηγυριού. Οι άντρες έχουν ανεβεί από χθες, φορτωμένοι με σφαχτά, τσουβάλια με δημητριακά και μπουκάλια γεμάτα λάδι.


Αφού πιούμε τον αχνιστό καφέ που μας έψησε στην άμμο η Λενιώ, η μικρότερη της γυναικοπαρέας, παίρνουμε το μονοπάτι βορειοανατολικά της Λαγκάδας. Μετά τα τελευταία σπίτια ανηφορίζει αργά, παράλληλα με τον Κρούκελο (821 μ.). Δεξιά επάνω, εκεί όπου ο αέρας έχει το βασίλειό του, αντικρίζουμε τέσσερις μισογκρεμισμένους ανεμόμυλους και λίγο πιο κάτω διακρίνουμε το εκκλησάκι του «γερού-Σταυρού», κτισμένο μέσα σε μια σπηλιά με βυζαντινές αγιογραφίες.


Συνεχίζουμε σε ένα τοπίο όλο και πιο γυμνό. Ύστερα από μία ώρα φθάνουμε σε ένα πλάτωμα με πέντε-έξι αγροτικά σπίτια περιτριγυρισμένα από σκίνους, βελανιδιές και μικρά κυπαρίσσια. Μεγάλες παρέες νέων και γερόντων, ντόπιων και ξένων, δημιουργούνται καθώς όλοι συναντιούνται εδώ για να ξαποστάσουν λίγα λεπτά. «Ο ήλιος θα ανεβεί γρήγορα» προειδοποιεί ο καλύτερος ψαράς του νησιού, ο Παντέλος. Αμέσως μετά ζητεί από μια κοπέλα, τη Δέσποινα, να του χαρίσει τον αποψινό μπάλο.


Αριστερά και λίγο πιο πάνω, στο τρίστρατο όπου βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, του 9ου αιώνα, οι οδοιπόροι πληθαίνουν. Κάποιοι με τα γαϊδουράκια τους, οι περισσότεροι όμως ανεβαίνουν με τα πόδια. Από τη διασταύρωση ως το εκκλησάκι έχουμε άλλη μία ώρα περπάτημα. Το μονοπάτι, μισό μέτρο φαρδύ, ξετυλίγεται σαν νήμα πάνω στον προσάντη γκρεμό που συναντά την αφρισμένη θάλασσα 700 μέτρα χαμηλότερα. Τοπίο δραματικό και αλησμόνητο.


Το πανόραμα...


Ο παπάς του νησιού καβάλα στο γαϊδουράκι του οδεύει προς το ξωκλήσι όπου θα λειτουργήσει. Βλέποντάς μας ξωμερίτες μάς δείχνει στο βάθος του πελάγους τα βουνά της Ικαρίας, της Σάμου, την Πάτμο και την Κίναρο, κουκκίδα ξεχασμένη στο μπλε του πελάγους.
Φθάνοντας στον Σταυρό θαρρείς πως είσαι σε ένα μέρος ουράνιο παρά γήινο: στο εκκλησάκι οι γιαγιάδες σταυροκοπιούνται και οι κόρες μαζί με τους νιους ψάλλουν την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.


Νοτιοανατολικά από το ξωκλήσι βρίσκεται το εγκαταλειμμένο μεταλλείο όπου μέσα από βαθιές στοές γινόταν η εξόρυξη του βωξίτη ως το 1954. Κοντά σε αυτό σώζεται ακόμη το χωριό των οικογενειών των εργατών ακατοίκητο σαν ένα φάντασμα.


Δίπλα από τον μικρό ναό, στο μαγειρείο στήνουμε τσιμπούσι με τους αρχιχαροκόπους που από τα χαράματα πίνουν κρασί καθώς μαγειρεύουν στη φωτιά μέσα στα τσουκάλια κατσίκι με ρύζι και πατάτες. Ένας από αυτούς, ο κυρ Πορτοκάλης από τα Θολάρια, μας διηγείται την αληθινή ιστορία όταν κάποτε έβρεξε... βατράχια στο νησί.


Σαν τελειώσει η λειτουργία μοιράζεται άρτος και κρασί και ένα κορίτσι κερνά μελομακάρονα φτιαγμένα από τις γυναίκες των Θολαρίων, με πορτοκάλι και καρύδι. Τα πιάτα με το φαγητό πηγαινοέρχονται, το ίδιο και ακόμη περισσότερο το κοκκινέλι. Καθόμαστε καταγής για να απολαύσουμε τη δύναμη τούτου του τόπου.


Το βιολί...


Ο Μιχάλης, ο τραγουδιστής της παρέας, υμνεί με μια μαντινάδα το φως, τον δυνατό αγέρα, το απέραντο γαλάζιο, τις μυρουδιές του θυμαριού και του χρυσοκίτρινου λουλουδιού των βράχων που το λένε «ήλιο». Ο εγγονός του με το βιολί συνοδεύει τον Μιχάλη σε ένα γιορτινό συρτό: κόντρα στον άνεμο που ολοένα δυναμώνει, χορεύουμε μανιωδώς τις αμοργιανές μολπές τραγουδώντας με αίσθημα τους παρορμητικούς στίχους: «Γεια χαρά σας παλικάρια και στο καλό, να μας φέρετε σφουγγάρια και κοράλλια απ' το γιαλό...».


Κατά την κατάβαση ο μελισσοκόμος κυρ Γιώργης σταματά τον κόσμο έξω από την αποθήκη του για να τον φιλέψει κηρήθρα με μέλι και καφέ. Η Σοφία μαζεύει τους λαχταριστούς καρπούς της μοναδικής συκιάς αυτού του ξερού τοπίου και μετά τους προσφέρει. Η παπαδιά, με τη σειρά της, αφού δώσει στον παπά λίγο γλυκό του κουταλιού βύσσινο, καλεί όλα τα παιδιά να το μοιραστούν. Αστεία και ιστορίες λέγονται μεταξύ των γνώριμων πια γέρων και νέων. Η γλυκιά ζάλη σβήνει σιγά σιγά. Μέσα στη βαβούρα της χαράς που προκαλεί κάθε πανηγύρι σαν και αυτό, γνήσιο και πατροπαράδοτο, παίρνουμε έναν τονωτικό υπνάκο, γεμάτο όνειρα.


Αργότερα στα Θολάρια, με μοναδικό σημάδι του χρόνου τον ήλιο να οδεύει προς τη δύση του, στον περίβολο της εκκλησίας τα αγόρια παίζουν μαζί με τον τρελό του χωριού μπιζ και μακριά γαϊδούρα. Στο καφενείο «Η καλή καρδιά» του Μάγκα οι τουρίστες χορταίνουν με τη φάβα που μόλις έβρασε η κόρη του Σοφία. Τη σερβίρει πάντα με μπόλικο αγουρέλαιο και καυτερά κρεμμύδια.


Ένα αντρόγυνο βοτανολόγων που ζουν αρκετά χρόνια στο νησί καλλιεργεί σε δικό του περιβόλι τα σπάνια βότανα του νησιού. Η γερμανίδα γυναίκα εξηγεί στον... ερωτιάρη της παρέας πώς μπορεί να βρει το αφροδισιακό φυτό «μανδραγόρα»! Διάφορα σχόλια ακούγονται από τους ντόπιους, όπως ότι πρέπει να δέσεις ένα σχοινί σε σκύλο και το σκυλί να τραβήξει τον μανδραγόρα και να τον ξεριζώσει γιατί... τη στιγμή που ξεριζώνεις το φυτό ακούγεται μια δυνατή κραυγή που σε τρελαίνει.


Η μαντινάδα


«Απόψε οι Σταύροι κι οι Σταυρούλες γιορτάζουν! Ρακόμελο να πίνουν κι ό,τι θέ' να γίνουν» τους εύχεται τραγουδώντας την αυτοσχέδια μαντινάδα ο Νικόλας και τα όργανα τον ακολουθούν. Οι εορτάζοντες δίνουν τις παραγγελιές τους και αρχίζουν τον χορό. Το πανέρι μπροστά στα βιολιά και στα λαούτα γεμίζει με πεντοχίλιαρα! Ενδίδουμε στα κεράσματα και ανταποδίδουμε...


Ο Παντέλος γλυκοκοιτά τη Δέσποινα και ο Νικόλας με τη φωνή του τούς προτρέπει στον χορό. Το ζευγάρι χορεύει εκστασιασμένο και ο Μάγκας τούς φέρνει πάνω σε δίσκο το τυπικό κέρασμα: ένα σφηνάκι ρακί και μια μικρή σοκολάτα υγείας. Η Δέσποινα όλο νάζι δέχεται το ρακί και χαιρετίζει τους παρευρισκόμενους γλεντοκόπους που καμαρώνουν τη χάρη της, αφήνοντας το γλύκισμα στον λεβέντη της. Τότε και αυτός της εύχεται τέτοια γλύκα να έχει πάντα και προτού ξαναρχίσει τον χορό μαζί της φωνάζει «φέρτε φάρμακο!».


ΜΑΡΩ ΚΟΥΡΗ
(από ΤΟ ΒΗΜΑ , 01-08-1999)


Ένα φωτογραφικό ρεπορτάζ του Πάνου Ψυχογιού από το πανηγυράκι του Σταυρού μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ

Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου 2007

Φθινόπωρο και ο καιρός αλλάζει

Η Αμοργός είναι μία οροσειρά στην κατεύθυνση ανατολή-δύση, με τρεις κορυφές που ξεπερνάνε τα 800 μέτρα. Το αποτέλεσμα είναι τα σύννεφα που ταξιδεύουν στον Αιγαίο ή δημιουργούνται γύρω από την Αμοργό να "κολλάνε" στα βουνά του νησιού και να δημιουργούν ομίχλη. Η αεροφωτογραφία (πάνω) είναι χαρακτηριστική. Η ομίχλη δεν είναι σπάνιο φαινόμενο ακόμα και το καλοκαίρι, όταν δεν πνέουν μελτέμια που συνήθως είναι ξηροί βόρειοι άνεμοι.


Ο πιο καθοριστικός ίσως παράγοντας στην καθημερινή ζωή της Αμοργού και των νησιών είναι ο καιρός. Και από τα καιρικά φαινόμενα αυτά που απασχολούν περισσότερο τους Αμοργιανούς είναι η βροχή και ο άνεμος. Αυτή την εποχή, δηλαδή από τις αρχές Σεπτεμβρίου και μετά, στην Αμοργό αρχίζει η αλλαγή του καιρού. Σταματούν τα μελτέμια και οι άνεμοι από βόρειοι στρέφονται σε δυτικούς και νότιους. Το αποτέλεσμα είναι να ανέβει η υγρασία και τα σύννεφα να αρχίζουν την εμφάνισή τους στον ουρανό.

Από τον Σεπτέμβριο και μετά, οι σοροκάδες (δηλαδή οι νότιοι άνεμοι) εμφανίζονται όλο και περισσότερο, εμπλουτίζοντας την ατμόσφαιρα με μεγάλα ποσά υγρασίας και δημιουργώντας πυκνές νεφώσεις. Το αποτέλεσμα για την Αμοργό είναι αυτό που φαίνεται στην αεροφωτογραφία (πάνω). Πυκνές νεφώσεις καλύπτουν το νησί, που εμποδίζονται από τα ψηλά αμογιανά βουνά να διαλυθούν ή να απομακρυνθούν. Κι έτσι η Αμοργός φαίνεται σαν χιονισμένη ενώ γύρω της λάμπει ο ήλιος στην θάλασσα και φωτίζει στο βάθος την Κέρο, τα Κουφονήσια, τη Σχινούσα, την Ηρακλειά και τη Νιό.

Μια ιδέα για τα ρεύματα και τους ανέμους γύρω από την Αμοργό μας δίνει η δορυφορική φωτογραφία (πάνω) της ΝASA. Αν και οι δυτικοί και νότιοι άνεμοι εμπλουτίζουν την ατμόσφαιρα της Αμοργού με υγρασία και δίνουν νεφώσεις, δεν φέρνουν και την βροχή. Στην Αμοργό ο καιρός που συνήθως φέρνει βροχή είναι ο βορειοανατολικός, δηλαδή αυτός που έρχεται από την κατεύθυνση της Δονούσας. Το φθινόπωρο η θάλασσα είναι πολύ ζεστή, με αποτέλεσμα να ενισχύει με υδρατμούς τις ατμοσφαιρικές διαταραχές και να δίνει θερμικές καταιγίδες (τα γνωστά μπουρίνια) που συνοδεύονται από βίαια και σπάνια φαινόμενα.

Ένα σπάνιο φαινόμενο μιας φθινοπωρινής καταιγίδας είναι και ο θαλάσσιος υδροσίφωνας (ή νεροστρόβιλος) που φαίνεται στην φωτογραφία (πάνω) και έχει φωτογραφηθεί από την Αγία Θέκλα (κοντά στα Κατάπολα) στην θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Αμοργό και την Κέρο. Οι παλιοί Αμοργιανοί ναυτικοί, που έχουν προλάβει και την εποχή των ιστιοφόρων (όπως ο θρυλικός καπετάνιος Μήτσος Σκοπελίτης) ονομάζουν «τρόμπες» τους θαλάσσιους υδροσίφωνες και έχουν ειδική τεχνική για να τους «κόβουν», διότι είναι πολύ επικίνδυνοι για τα μικρά σκάφη.

Οι θερμικές καταιγίδες του φθινοπώρου είναι συχνά πολύ βίαιες, με αποτέλεσμα να πέφτουν πάνω στο νησί τεράστιες ποσότητες νερού μέσα σε ελάχιστη ώρα. Τα ρέματα που, λόγω του σχήματος της Αμοργού, έχουν μικρό μήκος φουσκώνουν και η εικόνα που παρουσιάζουν είναι αυτή που φαίνεται στην φωτογραφία (πάνω) με το ρέμα των Αγία Σαράντα σε πολύ άγρια κατάσταση.


Δεν έχουμε σε κάθε φθινόπωρο θερμικές καταιγίδες. Πολλές φορές δεν έχουμε καν βροχές, όπως συμβαίνει φέτος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η φύση δεν έχει τις λύσεις της. Την έλλειψη βροχής (που άλλωστε πέφτει λίγη στην Αμοργό) αναπληρώνει η πλούσια νυχτερινή υγρασία, που προσφέρουν οι δυτικοί και νότιοι άνεμοι του φθινοπώρου. Μία απόδειξη για την κεφαλαιώδη σημασία που έχει η νυχτερινή υγρασία για την χλωρίδα της Αμοργού μάς δίνει η αναγέννηση της γαλαστοιβής, που μπορείτε να δείτε πατώντας εδώ.


Αυτές τις μέρες αρχίζουν να ξυπνάνε από τον καλοκαιρινό τους λήθαργο και ένα πλήθος βολβοειδών φυτών, περιμένοντας την πρώτη βροχή για ν' αρχίσουν να βλασταίνουν. Τα πρώτα που θα ξεπηδήσουν μέσα από την γη είναι τα κολχικά, οι στενμπέργκιες και οι κρόκοι. Από δω και πέρα ο καιρός θα αρχίσει να μας απασχολεί όλο και περισσότερο. Το πρώτο ζήτημα είναι πότε επιτέλους θα κάνει την πρώτη βροχή...

Τετάρτη 29 Αυγούστου 2007

Στον Άγιο Μάμα της Λαγκάδας

Στο βάθος και αριστερά μας αχνοφαινόταν πάνω από τη θάλασσα η Ικαριά. Δεξιά από πάνω μας ανέβαιναν οι πλαγιές του Κρίκελου, κατάφυτες με πουρνάρια, σχινιές και σπάρτα. Γυρνώντας το βλέμμα πίσω, προς τη δύση, ο ήλιος άρχιζε να πέφτει πίσω από τη Νικουριά. Ένα αεράκι από τη θάλασσα σκόρπιζε δροσιά στα πρόσωπα των συγχωριανών. Όλα τα πρόσωπα είναι γνώριμα. Βασσάλοι, Βλαβιανοί, Νομικοί, Θεολογίτες, Πορτοκάληδες, Θηραίοι, Συνοδινοί, Γαβαλάδες, Γρίσποι…


Μέσα από το ξωκλήσι οι φωνές ιερέων και ψαλτών ακούγονται μελωδικές, καθαρές, ανθρώπινες χωρίς την παρεμβολή μικροφώνων και ηχείων…


Εσπερινός στο εκκλησάκι του Άγιου Μάμα της Λαγκάδας στο πρώτο φθινοπωρινό απόγευμα του Σεπτέμβρη. Παραμονή της γιορτής ενός από τους πιο παράξενους και αρχαίους αγίους της Ορθοδοξίας. Ανθρώπινο και γλυκό πανηγυράκι εκεί δίπλα στην θεσπέσια τοποθεσία της Επανωχωριανής, χωρίς την φασαρία και το στρίμωγμα των μεγάλων πανηγυριών του νησιού, που όσο περνάει ο χρόνος όλο και περισσότερο παραδίνονται βορά στον τουρισμό και την οχλαγωγία…


Όλα τα πρόσωπα είναι γνωστά και αγαπητά. Όλοι παρακολουθούν με ηρεμία και γαλήνη. Αυτές οι στιγμές ανήκουν στη Λαγκάδα και τη Γιάλη. Οι τουρίστες βρίσκονται αλλού. Αυτό το πανηγυράκι είναι δικό μας. Και μπορούμε να σκεφτόμαστε ελληνικά.


«Kύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσόν μου, εισάκουσόv μου, Κύριε· Κύριε, εκέκραξα προς σε, εισάκουσόv μου, πρόσχες τη φωνή της δεήσεώς μου, εν τω κεκραγέναι με προς σε· εισάκουσόν μου, Κύριε. Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν σου· έπαρσις των χειρών μου θυσία εσπερινή· εισάκουσόν μου, Κύριε»…


Αυτός ο Άγιος Μάμας είναι πολύ παράξενος άγιος. Προστάτης των κοπαδιών αλλά και των άγριων ζώων. Πολλές φορές εικονίζεται καβάλα σ’ ένα λιοντάρι. Ο Άγιος Μάμας, γεννήθηκε στην Παφλαγονία της Μικράς Ασίας το 260 μ.Χ.. Οι γονείς του ήταν χριστιανοί και φυλακίστηκαν για την πίστη τους. Προτού πεθάνουν, έφεραν στη ζωή ένα παιδί. Το παιδί μεγάλωσε με θετούς γονείς. Η πρώτη λέξη που είπε ήταν «μαμά». Κι έτσι ονομάστηκε «Μάμας». Έζησε στα βουνά, δίπλα σε βοσκούς. Μπορούσε να μιλάει με τα ζώα. Μαρτύρησε σε ηλικία 15 χρόνων. Ο Άγιος Μάμας είναι άγιος Μικρασιάτης. Αλλά επίσης και Κύπριος και Αιγαιοπελαγίτης και Αμοργιανός. Η γιορτή του Άγιου Μάμα στη Λαγκάδα, είναι μία ακόμη από τις αρχαίες συνήθειες που συνεχίζουν να επιβιώνουν στην Γιάλη.


Μπαίνουμε στην τράπεζα. Η προσφορά είναι κατσίκι βραστό και κρασί. Τα παιδιά γυρίζουν με ένα κανάτι στο χέρι και φωνάζουν «κρασιιί..!», για όσους διψάνε. Κι ύστερα ξαναγυρίζουν και φωνάζουν «νεροοό..!». Και πιο μετά «αναψυκτικά για την ενίσχυση της εκκλησίας»…!


Η μικρή Ειρήνη, η κόρη του Βαγγέλη, χοροπηδάει ανάμεσά μας. Δεν θέλει να πάει με τη λαλά της. Θα γυρίσει με τα πόδια. Η λαλά της το Ρηνιώ και ο παππούς της ο Μανόλης, ανεβαίνουν στα ζώα και κατεβαίνουν προς το χωριό. Ο ήλιος έχει χαθεί πλέον από τον ορίζοντα της Γιάλης αλλά τα χρώματα της δύσης επιμένουν να τριγυρίζουν ανάμεσα στα σπίτια της Λαγκάδας. Ησυχία… Που και που ακούγονται οι ευχές των συγχωριανών: «και του χρόνου, να ΄μαστε καλά..!»


Απόβραδο... 1 Σεπτεμβρίου... Αιγιάλη... Στον Άγιο Μάμα της Λαγκάδας...


Ήμουν κι εγώ εκεί…


------
Για περισσότερες φωτογραφίες πατείστε εδώ




Τρίτη 21 Αυγούστου 2007

Η πρωτοκυκλαδική ακρόπολη της Μαρκιανής

Η Μαρκιανή (κοντά στο Βρούτση) της Αμοργού είναι ο πρώτος οικισμός της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου που ανασκάπτεται συστηματικά, με την συνεργασία των πανεπιστημίων Ιωαννίνων, Κέιμπριτζ και Αθηνών και επιστημονικά υπεύθυνους αντίστοιχα την καθηγήτρια Λίλα Μαραγκού και τους καθηγητές σερ Κόλιν Ρένφριου και Χρίστο Ντούμα.


Αν και οι επιστημονικές δημοσιεύσεις των ανασκαφών συνήθως αργούν (μερικές φορές δεν γίνονται και καθόλου), στην περίπτωση της Μαρκιανής μία σύντομη επιστημονική περιγραφή εκδόθηκε αρκετά γρήγορα.


Την έκδοση υπογράφουν οι τρεις καθηγητές και ο (Αμοργιανός) αρχαιολόγος Γιώργος Γαβαλάς. Συνεισφορά στον τόμο έχουν επίσης οι Αναστασία Αγγελοπούλου, Κική Μπιρτάχα, Παντελής Εσκιτζιόγλου, Έφη Καράντζαλη, Chris Scarre, Sarah Vaughan, και Todd Whitelaw.


Το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης μας για τα νησιά των Κυκλάδων κατά την τρίτη χιλιετία π.Χ. προέρχεται από νεκροταφεία, που μας έδωσαν σύνολα κεραμικής, χάλκινα εργαλεία και όπλα, μαρμάρινα σκεύη και τα πασίγνωστα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια. Αντλήθηκαν επίσης πληροφορίες από πρωτο-αστικά εμπορικά κέντρα της Εποχής του Χαλκού, όπως είναι η Φυλακωπή στην Μήλο και η Αγία Ειρήνη στην Κέα.


Στην Μαρκιανή ερευνήθηκαν, για πρώτη φορά, οι λεπτομέρειες της ζωής μιας αγροτικής κοινότητας, με την καλλιέργεια των χωραφιών σε χτιά, την ανάπτυξη αγροτικών τεχνικών και πιθανώς της υφαντικής και της μεταλλουργίας.


Η χρονολόγηση των αρχαιολογικών στρωμάτων, με την μέθοδο του άνθρακα 14, τεκμηριώνει μία συνεχή κατοίκηση χιλίων ετών αυτής της μάλλον απομονωμένης νησιωτικής κοινότητας.
Ο οικισμός της Μαρκιανής χτίστηκε μακριά από την θάλασσα, στα νότια της κορυφής του βουνού, αλλά ελέγχει απόλυτα όλη την θαλάσσια περιοχή. Η θέση αυτή επιλέχθηκε για λόγους ασφαλείας και ενισχύθηκε με τείχη και πύργους.


Τα άφθονα ευρήματα αντιστοιχούν θαυμάσια με τα ευρήματα των κυκλαδικών νεκροταφείων. Η κεραμική είναι άφθονη και τοπική. Βρέθηκε επίσης ένα πλήρες σύνολο λίθινων και οστέινων εργαλείων καθώς και χειροποίητων αντικειμένων. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει μία μολύβδινη σφραγίδα ενώ υπάρχουν ενδείξεις για οργάνωση της παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων.


Την Μαρκιανή ανακάλυψε η Λίλα Μαραγκού, χάρη στην οποία άλλωστε έγινε δυνατή και η οργάνωση της αρχαιολογικής έρευνας του προϊστορικού οικισμού.


Η έκδοση «Μαρκιανή Αμοργού» (αριθ. 20) εκδόθηκε στην αγγλική γλώσσα από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών. Ο τόμος είναι μεγάλου σχήματος, δεμένος και περιλαμβάνει 312 σελίδες, με πολλά σχέδια και φωτογραφίες. Πρόκειται για μία πολυτελή αλλά καθαρά επιστημονική έκδοση.

Παρασκευή 17 Αυγούστου 2007

Η γιορτή του παστελιού

Το παστέλι είναι το γλυκό που συνοδεύει όλους τους γάμους και τις χαρές παντού στην Αμοργό. Βασίζεται σε δύο φυσικά προϊόντα, των οποίων η παραγωγή ήταν άφθονη στην Αμοργό:
  1. Στο μέλι με τις τρεις βασικές εκδοχές του, δηλαδή το ρεικόμελο (από την πλούσια φθινοπωρινή ανθοφορία του ρεικιού), το μαγιάτικο (από την ανοιξιάτικη ανθοφορία των λουλουδιών) και το θυμαρίσιο (από την καλοκαρινή ανθοφορία των θυμαριών).
  2. Στο σουσάμι, που σήμερα δεν παράγεται αλλά παλιότερα η παραγωγή του ήταν μεγάλη στην Αμοργό, όπου υπήρχαν και ειδικά σουσαμοχώραφα, όπως ένα περίφημο παλιά καλογερικό (ιδιοκτησίας της Χοζοβιώτισσας, δηλαδή) σουσαμοχώραφο στα Κατάπολα.
Το μέλι συνεχίζεται να παράγεται σε αφθονία στην Αμοργό, το σουσάμι είναι πολύ φθηνό στην αγορά, οι παραδόσεις και τα έθιμα έχουν βαθιές ρίζες στο νησί και τηρούνται. Έτσι το παστέλι πάνω σε λεμονόφυλλα συνεχίζει να είναι το πρώτο γλυκό του νησιού στους γάμους, στις βαπτίσεις, στις γιορτές και στις χαρές.


Τα τελευταία χρόνια με πρωτοβουλία του Γιάννη Δεσποτίδη, ο πολιτιστικός σύλλογος «Σημωνίδης» οργανώνει κάθε χρόνο τον Αύγουστο στην Χώρα την "Γιορτή του παστελιού", στην οποία οι επισκέπτες της Χώρας και της Αμοργού γενικότερα έχουν την ευκαιρία να δουν πως κατασκευάζεται το παστέλι σε ειδική εκδήλωση που γίνεται στην Λόζα (πλατεία) της Χώρας. Φυσικά ακολουθούν τραγούδια και χοροί μέχρι πρωίας.


Στην φωτογραφία κάτω ο εμπνευστής της "γιορτής του παστελιού" Γιάννης Δεσποτίδης ετοιμάζεται να επεξεργαστεί μια καζανιά ζεστού παστελιού μαζί με τον Θόδωρο Βλαβιανό. Περισσότερες φωτογραφίες από την "γιορτή του παστελιού" μπορείτε να δείτε στο Photos Amorgos ή κάνοντας κλικ εδώ.