Αρχαίο βραχογράφημα (graffiti) στην Κάτω Μεριά

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αρχαιολογικά ευρήματα στην Αμοργό είναι ένα βραχογράφημα αρχαίων πλοίων στην Κάτω Μεριά. Αποτελεί ένα ακόμη εύρημα της ακαταπόνητης και σπουδαίας αμοργιανής Λίλας Μαραγκού, καθηγήτριας Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το οποίο εντόπισε χάρη στις πληροφορίες της Μαρίας Πατηνιώτη-Ρούσσου.

Αυτό το αρχαίο graffiti η κ. Μαραγκού το χρονολόγησε στους όψιμους αρχαϊκούς χρόνους, κάπου στον 6ο αιώνα π.Χ., δηλαδή είναι ηλικίας 2.500 χρόνων. Το εντόπισε στο πλαίσιο της έρευνάς της για τον αρχαίο πύργο της Αγίας Τριάδας στην Αρκεσίνη και τους αρχαίους πύργους της Αμοργού γενικότερα. Στο βιβλίο της, που εκδόθηκε πρόσφατα για τους αρχαίους πύργους της Αμοργού,η κ. Μαραγκού γράφει σχετικά:

«Για την εξερεύνηση της αρχαιολογικά παντελώς άγνωστης περιοχής στην μείζονα περιφέρεια ΒΔ του πύργου, δεν περιοριστήκαμε μόνον στον εντοπισμό επιφανειακώς ορατών υλικών μαρτυριών, οικοδομικών λειψάνων, ή στην περισυλλογή οστράκων, οψιανών κλπ., αλλά, προσπαθήσαμε να συκεντρώσομε πληροφορίες από τις διηγήσεις των ολίγων μόνιμων κατοίκων. Έτσι προκειμένου να ελέγξομε την αξιοπιστία της πληροφορίας της Μαρίας Πατηνιώτη-Ρούσσου για «ένα ωραίο καράβι σ’ έναν βράχομ κάτω από μία φείδα», που έβλεπε «όταν ήβοσκε», επισκεφθήκαμε τον βραχώδη βοσκότοπο στον βουνόλοφο Λαγκάδα, αφού περάσαμε από τον Μυρίζοντα, φθάσαμε στον Καλάρη, επάνω από την Λαγκάδα, κοντά στη θέση (τα) Χαλεπά, σε απόσταση χιλίων περίπου μέτρων ΒΔ από τον πύργο. Μετά από σύντομη αλλά επισταμένη αναζήτηση, η Μαρία Πατηνιώτη, χάρις στην εξαιρετική μνήμη των παιδικών της βιωμάτων, σχετικά γρήγορα, αναγνώρισε την «πλάκα με το καράβι».

Μεγάλη ήταν η έκπληξη μας, όταν διαπιστώσαμε, πως επρόκειτο για βραχογράφημα αρχαίο: δύο πολύκωπα πλοία με σταυρόσχημο ιστό (κατάρτι) και ιστιον (πανί), στρογγυλεμένη πρύμνη και δύο πηδάλια σε σχήμα μεγάλου κουπιού και πρώρα που θυμίζει κεφάλι θαλάσσιου κήτους. Στο καλύτερα σωζόμενο ιχθύπρωρο πλοίο, η πρώρα απολήγει σε έμβολο οξύ (μυτερό) και φέρει δύο εγχάρακτους κύκλους που μας φέρνουν στον νου τους πολλαπλά μαρτυρημένους πρωραίους οφθαλμούς. Οι λεπτομέρειες που απέδωσε με το καλέμι ο «χαράκτης» προδίδουν βαθειά γνώση της ναυπηγικής τέχνης.

Ασφαλώς δεν πρόκειται για πρωτόγονο, αδέξιο ή απλό χάραγμα χάριν παιδιάς, ούτε και για συμβατική, απλοϊκή, αντιφυσιοκρατική απεικόνιση πλοίου. Η δεξιοσύνη στο σκάλισμα του σκληρού δολομοτικού ασβεστόλιθου προδίδει τεχνική εμπειρία, ενώ η σωστή δομή, το κτίσιμο των πλοίων, που μοιάζουν σαν να βρίσκονται ακόμα στον ταρσανά, μαρτυρεί τέχνη έμπειρου ναυδόμου, καραβομαραγκού. Οι παραλείψεις ορισμένων τεχνικών λεπτομερειών όπως π.χ. τα σκοινιά για την στερέωση του ιστίου στο ξάρτι, και ο τρόπος απόδοσης επί μέρους στοιχείων, μολονότι κατανοητός λόγω του ριζιμιού βράχου, δυσχεραίνουν την τυπολογική σύγκριση και την τεχνοτροπική αντιβολή για την προβληματική χρονολογική ένταξη [*] του βραχογραφήματος. Δυσχερέστερη όμως, αν μη τελείως αδύνατη, είναι και η διάγνωση των θυμικών κινήτρων που υπαγόρευσαν την έγγλυφη παράσταση των πλοίων στον βαθειά ριζωμένο βράχο, αν δηλαδή σχετίζονται με την προσωπική του ζωή ή με κάποιο ιστορικό γεγονός. Παράτολμη θα ήταν η σύνδεση του βραχογραφήματος με τις δραστηριότητες στο παρακείμενο αρχαίο λατομείο δολομοτικού ασβεστολίθου, που εντοπίσαμε αναζητώντας «τον βράχο με το ωραίο καράβι».

[*] Από την εικονογραφική σύγκριση με ασφαλέστερα χρονολογημένες παραστάσεις εντάσσεται κατά προσέγγισιν στους όψιμους αρχαϊκούς χρόνους.

Πηγή:

Λίλας Μαραγκού «ΑΜΟΡΓΟΣ ΙΙ—ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΥΡΓΟΙ» (Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Αρ. 239, Αθήναι 2005)