Μία χιλιετία Συνοδινοί στην Αμοργό

Το επώνυμο Συνοδινός είναι τυπικά βυζαντινό (Τριανταφυλλίδης). Η ετυμολογία του προέρχεται από την μικρασιατική πόλη «Σύνναδα» της Φρυγίας με την προσθήκη της κατάληξης –ηνός, που δείχνει την καταγωγή ενός ατόμου. Ανήκει στην κατηγορία των «εθνικών επωνύμων», τα οποία σχηματίζονται με το όνομα ενός τόπου (χώρας, περιοχής, πόλης, χωριού) και την προσθήκη (ανάλογα με τους κανόνες της ευφωνίας) των καταλήξεων -ανός και -ιανός (Αμοργιανός), -ιάνος και -άνος (Πρεβεζάνος), -ινός (Τρικκαλινός), -ηνός (Ζακυνθηνός, Συνναδηνός).

Συνναδηνός (και απλοποιημένα: Συναδηνός) λοιπόν είναι αυτός που κατάγεται από τα Σύνναδα.  Αν και σποραδικά το επώνυμο διατηρείται στην αρχική του μορφή, με την πάροδο του χρόνου πήρε την σημερινή και πιο ευφωνική του μορφή «Συνοδινός». Το επώνυμο είναι σχετικά σπάνιο και συναντάται κατά σειράν στην Αμοργό, την Πάτρα, το Αργοστόλι της Κεφαλονιάς, την Σπάρτη και την Σίφνο, όπως φαίνεται και στον σχετικό πίνακα. Οι Συνοδινοί της Σύρου προέρχονται προφανώς από την Αμοργό και την Σίφνο.

Στην Αμοργό το επώνυμο «Συνοδινός» είναι γιαλίτικο και κυρίως της Λαγκάδας. Αυτό αποδεικνύεται από την σημερινή κατανομή του επωνύμου στο νησί, που είναι η εξής:

Λαγκάδα 21, Όρμος 12, Θολάρια 6, Κατάπολα 6, Χώρα 5, Ηρακλειά 2, Κάτω Μεριά 0.

Το ίδιο το επώνυμο, λοιπόν, υποδεικνύει ότι οι Συνοδινοί ήρθαν στην Αμοργό από την Μικρά Ασία. Πότε όμως;

Η πρώτη γραπτή μαρτυρία, με την μορφή μάλιστα Συναδηνός (Αντώνιος), είναι του 1588 σε πράξη που περιέχεται στο βρεβείο της Χαζοβιώτισας. Το 1786 πάλι στο βρεβείο διαπιστώνουμε ότι διατηρεί την μορφή Συναδηνός (πράξη του παπά Ιωάννη Συναδηνού). Μετά  την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1832) το επώνυμο παίρνει την σημερινή του μορφή «Συνοδινός», όπως φαίνεται από έναν κατάλογο μαθητών του 1841.

Ο Ιωάννης Βογιατζίδης, με βάση τις καταγραφές στο βρεβείο της Χοζοβιώτισσας, υποστηρίζει ότι οι Συναδηνοί (Συνοδινοί) ήρθαν στην Αμοργό στο δεύτερο τέταρτο του 13ου αιώνα, δηλαδή μετά το 1225, ως πολιτικοί εξόριστοι. Τους συναρτά, μαζί με άλλους βυζαντινούς γαιοκτήμονες, με διάφορα στασιαστικά κινήματα εναντίον της αυτοκρατορίας της Νίκαιας και του Ιωάννη Βατάτζη.

Ο Βογιατζίδης επισημαίνει ότι «εν τω βρεβίω εύρον μνείας αθρόας οικογενειακών ονομάτων γνωστών μέχρι τούδε εκ της ιστορίας της εν Νικαία ελληνικής αυτοκρατορίας». Τέτοια επώνυμα είναι τα Συναδηνός, Τζαμάντουρας, Καλοδάς (Κολιδάς σήμερα), Φραγκόπουλος, Κότυς, κι ακόμη Γαβαλάς και Γαβράς.

Ενδιαφέρον έχει όμως και η επισήμανση του βυζαντινολόγου Σπύρου Βρυώνη, ο οποίος αναφέρει ότι ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός, γύρω στο 1100, αναγκάστηκε να μεταφέρει ελληνικούς πληθυσμούς, λόγω της πίεσης των τουρκικών επιδρομών, από τα ενδότερα της Μικράς Ασίας προς τα παράλια και άλλες περιοχές. Ανάμεσα στις επώνυμες οικογένειες των προσφύγων ήταν Συναδηνοί και Βρούτσηδες.

Βρούτσηδες δεν έχουμε πια στην Αμοργό. Μας άφησαν όμως το επώνυμό τους στην ονομασία του χωριού Βρούτση, που προέρχεται από την φράση «στου Βρούτση» (δηλαδή στην περιοχή που ανήκει στον Βρούτση). Παρόμοια τοπωνύμια είναι το Λέλη (στου Λέλη), ο Μαρασκάς (στου Μαρασκά), κ.α.

Με δεδομένο ότι στην Αμοργό, εκτός από τους Συνοδινούς (Συναδηνούς) είχαμε και Βρούτσηδες, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι Συνοδινοί ήρθαν ως πρόσφυγες γύρω στο 1100, με απόφαση του βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού, που προσπαθούσε με μετακινήσεις να σώσει ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας από την τουρκική επίθεση.

Ό Αλέξιος, Κομνηνός, εξάλλου, είναι αυτός που με την ανακαίνιση της μονής Χοζοβιώτισσας (της οποίας και θεωρείται κτήτωρ) έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην μεσαιωνική ιστορία της Αμοργού, χαρίζοντας πολλά προνόμια στο μοναστήρι και καθιστώντας το πολύ σημαντική δύναμη στο κεντρικό Αιγαίο.

Είτε ως πολιτικοί εξόριστοι και επώνυμοι γαιοκτήμονες γύρω στο 1225, είτε ως απλοί πρόσφυγες  προερχόμενοι από τα Σύνναδα γύρω στο 1100, φαίνεται ότι οι Συνοδινοί της Αμοργού (όπως και άλλα αμοργιανά επώνυμα: Θεολογίτες, Γεράκηδες, Γαβράδες, Γαβαλάδες, Κολιδάδες, Μενδρινοί, κ.α) έχουν μια παρουσία στην Αμοργό που πλησιάζει την χιλιετία. Πρόκειται για μία διαπίστωση που είναι πολύ σημαντική για την ιστορία όχι μόνο της Αμοργού αλλά των Κυκλάδων και του Αιγαίου γενικότερα.

Ενδιαφέρον ζήτημα είναι η παρουσία Συνοδινών σε μερικές άλλες περιοχές.

Στην Σίφνο είναι πιθανό να προέρχονται από την Αμοργό. Το 1646 ο πατριάρχης Παρθένιος Β’ ένωσε εκκλησιαστικά τα νησιά Σίφνο, Σέριφο, Φολέγανδρο, Αμοργό, Αστυπάλαια, Μύκονο, Ανάφη, Ίο, Σίκινο και τα μικρότερά τους και συγκρότησε την αρχιεπισκοπή Σίφνου, με πρώτο της αρχιεπίσκοπο τον Αθανάσιο από την Θήρα. Η παρουσία των Συνοδινών στην Αμοργό προηγείται αρκετούς αιώνες από την δημιουργία της αρχιεπισκοπής Σίφνου.

Στην Κεφαλονιά (κι από εκεί στην Πάτρα) οι Συνοδινοί πρέπει να προέρχονται από την Πόλη και την Κρήτη, όταν ολοκληρώθηκε η τουρκική κατάκτηση και πολλές βυζαντινές οικογένειες αναζήτησαν καταφύγιο στα μη τουρκοκρατούμενα νησιά του Ιονίου.

Στην Λακωνία η εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί στον βυζαντινό χαρακτήρα που διατήρησε (Μυστράς, Γεράκι, Μονεμβασιά, Μαλέας, Μάνη) η περιοχή μέχρι τα νεότερα χρόνια.

Νίκος Νικητίδης

Πηγές

• Μανόλη Τριανταφυλλίδη «Τα οικογενειακά μας ονόματα», εκδ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1955.
• Σπύρου Βρυώνη, «Η παρακμή τους μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος-15ος αιώνας), εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2000.
• Ευτυχίας Λιάτα, «Η Σέριφος κατά την Τουρκοκρατία, 17ος-19ος αιώνας», εκδ. Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1987.
• Ιωάννου Ι. Βογιατζίδου, «Αμοργός, Ιστορικαί έρευναι περί της νήσου», Αθήνα 1918.
• Τηλεφωνικός κατάλογος ΟΤΕ