Οι φίλοι του μπλοκ

Σάββατο 12 Μαρτίου 2022

Μύλοι και μυλωνάδες στην Αμοργό


Χώρα Αμοργού 1911
φωτογραφία Fred Boissonas


Βρισκόμαστε στον Νοέμβριο του 1911. Ο διάσημος Ελβετός φωτογράφος Φρεντ Μπουασονά (Frédéric Boissonnas, 1858 – 1946) έρχεται στην Αμοργό και φωτογραφίζει στην Χώρα και τα Κατάπολα. Οι φωτογραφίες του αποτελούν σπουδαία ντοκουμέντα για την τοπογραφία και τους ανθρώπους της Αμοργού εκείνη την περίοδο. Ένα τέτοιο ντοκουμέντο σ΄ αυτό το δισέλιδο είναι και η πανοραμική φωτογραφία της Χώρας όπως την πρωτοαντίκρυζαν οι ταξιδιώτες από το μονοπάτι που ερχόταν από τα Κατάπολα.

Παρατηρούμε ότι στο μυλοτόπι του Τρούλου υπάρχουν 7 μύλοι από τους οποίους σε λειτουργία είναι  1 ίσως και 2. Υπάρχουν επίσης και 5 ερειπωμένοι. Φαίνεται όμως ότι μετά το 1911 χτίστηκαν άλλοι 3 ανατολικότερα προς τον Καλογερικό, όπως άλλωστε αποδεικνύεται από το γεγονός ότι το ΦΕΚ του 1995 «αναγνωρίζει το συγκρότημα δέκα ανεμόμυλων στη Χώρα Αμοργού ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ζώνη προστασίας ακτίνας πενήντα περίπου μέτρων γύρω από αυτούς».

Υπάρχει όμως κι ένα δεύτερο μυλοκόπι στην δυτική είσοδο της Χώρας, κάτω από την σημερινή πλατεία, που έχει 4 ή 5 ανενεργούς μύλους, όπως φαίνεται στην μικρή φωτογραφία. (δεξιά σελίδα)

Σε πλήρη λειτουργία τελικά στην φωτογραφία του 1911 είναι δύο ανεμόμυλοι, ο ένας στον Τρούλο και ο δεύτερος που φαίνονται με ανοιχτά πανιά στον λόφο πάνω από το σημερινό ελικοδρόμιο.

Η συνύπαρξη λειτουργικών και ερειπωμένων ανεμόμυλων δεν είναι παράξενη, όπως θα δούμε παρακάτω, γιατί αν οι μύλοι δεν χτιστούν σε κατάλληλη θέση μπορεί να αποδειχτούν ακατάλληλοι να λειτουργήσουν και να μείνουν σε μερικούς τα ερείπιά τους.


Αλογώ μύλος

Στην Αμοργό λειτουργούσαν και ζωόμυλοι, παράλληλα ίσως και πριν από τους ανεμόμυλους. Οι ζωόμυλοι ήταν εδαφόβιες κατασκευές αποτελούμενες από δύο μέρη και τους κινούσαν άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια,, βόδια. Μια απόδειξη για την λειτουργία αλογόμυγου στην Αμοργό έχουμε από την διαθήκη της Μαρουδιάς του Καλύποδα με την οποία παραχωρεί το 1652 τον μύλο της στην Αμοργό στην Μονή Θεολόγου της Πάτμου.

Αναφέρει η διαθήκη: 

«Εις δόξαν του Κυρίου ημών Ιησού αμήν 1652 ώ εν μηνί Απριλίου 5 εν τη νήσω Πάτμω την σήμερον οτε καγώ Μαρουδία του Νικόλα του Καλύποδα από την Αμοργόν, έχων τας φρένας και τον νουν σώας, θέλω αυτοθελώς και ποϊώ τούτη την διαθήκην και πρώτον μεν αφήνω πάσοις χριστιανοίς τελείαν συγχώρισιν, έπειτα αφήνω του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου τον αλογώ μύλον, όπου έχω εις την Αμοργόν από τους γονέους μου, ωσ καθώς ευρίσκεται με τα σπίτια, με τούτο αφήνοντος και την ψυχήν μου, να μου μνημονεύσουν, κατά την συνήθειαν των χριστιανών και να μην εμπορή τινάς ούτε από τα παιδία μου, ούτε άλλος μου εδικός να διασήση το άγιον μοναστήριον του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου δια τον άνωθεν μύλον, ούτε πωλεί ούτε ολίγον και όποιος ήθελε σηκωθεί να πειράξη να έχη τας αράς των τρακοσίων δέκα και οκτώ θεοφόρων πατέρων και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και του Οσίου Χριστοδούλου, και την κατάραν των γονέων μου και δια το βέβαιον του παρόντος υπογράφουν και παρεκαλετοί και αξιόπιστοι μάρτυρες

εγράφη παρ’ εμού Θεοδώρου ιερέως, ζωγράφου και πρωτονοταρίου Πάτμου με θέλημαν της άνωθεν Μαρουδιάς

καγώ Κωνστάντιος μοναχός μαρτυρώ τα άνωθεν

καγώ Ζαμπέτα του Περτή μαρτυρώ τ’ άνωθεν

καγώ η Μαρούλα του Ψευδού μαρτυρώ τα άνωθεν

καγώ Ιωάννης του Γεωργή Καλυμνέου μαρτυρώ τα άνωθεν

εγώ ο Μιχάλης Καλύποδας αδελφός της άνωθεν Μαρούδας μάρτυς εις τα άνωθεν

εγώ διακος Ζισκάρας μαρτυρώ τα άνωθεν».

Δεν γίνεται γνωστό που ήταν στην Αμοργό ο «αλογώ μύλος» αλλά επειδή η Μονή της Πάτμου είχε μετόχι μέσα στην Χώρα είναι πιθανό ο αλογόμυγος να λειτουργούσε στην Χώρα. 

Υπήρχε όμως αλογόμυγος μέχρι περίπου την δεκαετία του 1970 στα Θολάρια και ίσως η εγκατάστασή του να διατηρείται μέχρι σήμερα. 

Οι ζωόμυλοι πάντως άλεθαν όχι μόνο σιτάρι και κριθάρι αλλά λειτουργούσαν και σαν λιοτρίβια ακόμα και σαν ασβεστόμυλοι.

Αλλά ας επανέλθουμε στους ανεμόμυλους. Μυλωνάδες και ιδιοκτήτες δεν ήταν πάντα τα ίδια πρόσωπα. Η επένδυση για την εποχή ήταν μεγάλη και αυτοί που είχαν τα χρήματα, δηλαδή οι ιδιοκτήτες (νοικοκύρηδες), τους νοίκιαζαν στους μυλωνάδες.. Γι΄ αυτό ας κάνουμε μια βουτιά στον 19ο αιώνα και να δούμε την ψυχή των ανεμόμυλων, που ήταν οι μυλωνάδες.

Στην Αμοργό έχουν καταγραφεί 44 ανεμόμυλοι. Από αυτούς οι 5 θεωρούνται εξαφανισμένοι. Στα τέλη του 19ου αιώνα, δηλαδή γύρω στο 1900, ήταν κατασκευασμένοι 39 ανεμόμυλοι και 1 νερόμυλος, ανεξάρτητα αν λειτουργούσαν.

Το 1863, με βάση τον εκλογικό κατάλογο του έτους εκείνου, στην Αμοργό δούλευαν 22 μυλωνάδες. Οι εξής:

Βασάλος Γεώργιος ετών 35

Βεκρής Λ. Αναγνώστης, ετών 59

Βενετζάνος Αντώνιος, ετών 69

Βλαβιανός Γ. Νικόλαος, ετών 50

Κανακάρης Δημήτριος,  ετών 62

Κωβαίος Χ. Δημήτριος, ετών 65

Λουδάρος Ιάκωβ. Γεώργιος, ετών 72

Λουδάρος Ιάκωβ. Νικόλαος, ετών 66

Νικηφοράκης Ι. Γεώργιος, ετών 33

Νομικός Γ. Ιωάννης, ετών 52

Πασσαδόπουλος Γιάγκος, ετών 54

Πάσσαρης Ν. Βασίλειος, ετών 38

Πιπέρης Ιω. Κώνστας, ετών 42

Πράσινος Γ. Νικόλαος, ετών 41

Πράσινος Θ. Νικόλαος, ετών 31

Πρέκας Σταμ. Γεώργιος, ετών 41

Σιγάλας Μιχ. Κώνστας, ετών 40

Συνοδινός Κων. Γεώργιος, ετών 39

Τζαγκάτος Εμμανουήλ, ετών 38

Φουρνιστής Αντ. Ιωάννης, ετών 35

Φωστιέρης  Μαριν. Νικόλαος, ετών 42

Φωστιέρης Νικήτας, ετών 39

Από αυτούς ο Νικηφοράκης και ο Τζαγκάτος έχουν έλθει από την Κρήτη. Συγκρίνοντας με τις καταγραφές από την απογραφή της Χώρας το 1870, μπορούμε να υποθέσουμε ότι περίπου οι 10 από τους προαναφερόμενους ζούσαν στην Αιγιάλη.

Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι μπαίνοντας στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα λειτουργούσαν στην Αμοργό 22 ανεμόμυλοι.


Απογραφή 1870

Πλήρη στοιχεία έχουμε για τους μυλωνάδες από την απογραφή του 1870 στον Δήμο Αμοργού, δηλαδή σε Χώρα, Κατάπολα, Κάτω Μεριά, Κουφονήσι, Σχοινούσα, Ηρακλειά..

Συνολικά καταγράφονται 13 μυλωθροί, όπως λεγόταν επίσημα το επάγγελμά τους τότε. Από αυτούς  οι 8 αλέθουν στην Χώρα, 2 κατοικούν στο Ραχίδι, και από 1 σε Βρούτσι, Χωριό (σήμερα: Αρκεσίνη) και Ηρακλειά.

Αλεξανδράκης Γ. Νικήτας 28 ετών, άγαμος, εγγράμματος στο Βρούτσι.

Βασάλος Εμμ. Γεώργιος 44 ετών έγγαμος στο Ραχίδι

Βενετζάνος Μιχ. Αναστάσιος 70 ετών έγγαμος εγγράμματος.

Γαβαλάς Ιω. Νικόλαος 65 ετών, έγγαμος, στην Ηρακλειά.

Γιαννακόπουλος Θ. Δημήτριος 40 ετών, άγαμος, στο Ραχίδι.

Δεσποτίδης Ν. Κωνσταντίνος 46 ετών, έγγαμος εγγράμματος.

Νικηφοράκης Γεώργιος 40 ετών, έγγαμος, εγγράμματος.

Πάσσαρης Νικ. Βασίλειος 48 ετών έγγαμος.

Πιπέρης Ιω. Κώνστας 46 ετών έγγαμος εγγράμματος.

Πράσινος Θ. Νικόλαος 38 ετών έγγαμος.

Πράσινος Γ. Νικόλαος 48 ετών, έγγαμος, εγγράμματος.

Φουρνιστής Αντ. Ιωάννης 47 ετών έγγαμος.

Φωστιέρης Μαρ. Νικόλαος 48 ετών έγγαμος στο Χωριό.

Είναι πιθανό οι απογραφείς να έχουν μπερδέψει το Ραχίδι Καταπόλων με την Ραχούλα της Κάτω Μεριάς, γιατί εκεί στην Ραχούλα είχαν μύλο οι Γιαννακόπουλοι., που διατηρείται μέχρι σήμερα.


Απογραφή 1879

Πλησιάζοντας προς το τέλος του 19ου αιώνα οι μυλωνάδες (άρα και οι μύλοι σε λειτουργία) αυξάνονται στον Δήμο Αμοργού, όπως φαίνεται στην απογραφή του 1879. Καταγράφονται νέα πρόσωπα και οι μυλωνάδες φτάνουν του 16.

Αλεξανδράκης Γ. Νικήτας 37 στο  Βρούτσι

Βασάλος Εμμ. Γεώργιος 57 στα Κατάπολα

Βενετζάνος Αναστάσιος 79 ετών.

Βλαβιανός Δ. Νικήτας 41 ετών

Γαβαλάς Ι. Νικόλαος 74 ετών στην Ηρακλειά

Γιαννακόπουλος Θ. Δημήτριος 49 ετών, Βρούτσι.

Δεσποτίδης Κ. Κωνσταντίνος 55 ετών.

Κωβαίος Λ. Νικήτας 35 ετών.

Νικηφοράκης Γεώργιος 49 ετών.

Οικονομίδης Κ. Νικόλαος 31 ετών.

Πατινιώτης Μ. Θεόδωρος 49 ετών.

Πράσινος Γ. Νικόλαος 57 ετών.

Πράσινος Μαθ. Ιωάννης 69 ετών.

Συνοδινός Κ. Γεώργιος 54 ετών.

Τσαγκάτος Εμμανουήλ 49 ετών.

Φουρνιστής Αντ. Ιωάννης 56 ετών.


Μύλοι και οικογένειες

Ο αρχιτέκτονας Στέφανος Γεωργ. Νομικός με καταγωγή από την Αμοργό, βαθύς μελετητής των μύλων και συγγραφέας (μαζί με τον Ζαφείρη Βάο από την Μήλο) του κλασικού πλέον βιβλίου «Ο ανεμόμυλος στις Κυκλάδες», καταγράφει στο έργο του και πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τους μύλους στην Αμοργό και στα αμοργιανά νησιά (ερημονήσους, γιατί ήταν ακατοίκητα)  που στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα κατοικήθηκαν από αμοργιανές οικογένειες.

Όπως φαίνεται στον πίνακα, στην Αμοργό αντιστοιχούσε ένας μύλος σε κάθε 99 κατοίκους ή σε κάθε 19 οικογένειες. Παρόμοια χαρακτηριστικά καταγράφονται και για το Κουφονήσι, που ήταν (και είναι) πιο πυκνοκατοικημένο από την Ηρακλειά, την Σχοινούσα και την Δονούσα.

Ο Στέφανος Γ. Νομικός επισημαίνει:

«Κύριος προορισμός του ανεμόμυλου στην Ελλάδα ήταν η παραγωγή αλευριού για τις τοπικές ανάγκες αλλά και για τον εφοδιασμό των περαστικών καραβιών. Εκτός από τα σιτηρά όμως άλεθαν και άλλους σπόρους για κτηνοτροφές, όπως κακόβραστα ή χαλασμένα όσπρια, κεχρί, καλαμπόκι και σκουπόσπορο. Ειδικά στη Σαντορίνη οι μικροί ανεμόμυλοι έκοβαν φάβα σε μεγάλες ποσότητες αφού η εξαγωγή της ήταν σημαντική.

»Σε μερικές περιπτώσεις συναντούμε ανεμόμυλους και σε βιομηχανικές χρήσεις. Στην Χίο και την Ερμούπολη άλεθαν φλούδα πεύκου για το βάψιμο των δερμάτων. Στην Μύκονο έτριβαν βελανίδια και στην Χίο σχίνους για την βυρσοδεψία. Στην Μήλο άλεθαν θειάφι».


Οι μύλοι της Γιάλης

Είναι πιθανό να χρησιμοποιήθηκαν και στην δική μας την Γιάλη μύλοι για να αλέσουν υλικά που χρησιμοποιούσαν στην βυρσοδεψία. Είναι γνωστό ότι στην Αιγιάλη λειτουργούσαν μέχρι και τις αρχές  του 20ού αιώνα βυρσοδεψείο και βαφείο.

Ο Θολαριανός στρατιωτικός Νικόλαος Δ. Γάσπαρης στο βιβλίο του «Η νήσος Αμοργός» διασώζει πολλά αυθεντικά στοιχεία για την Αμοργό και ιδιαίτερα την Γιάλη, στο πέρασμα από τον 19ο στον 20ο αιώνα. Γράφει λοιπόν:

«Υπάρχει εν βυρσοδεψείον και εν βαφείον αμφότερα εν Αιγιάλη, και εις την θέσιν Γιαλός, το μεν εν δηλονότι εις την μίαν άκραν του λιμένος παρά τον Άγιον Νικόλαος, το δ’ έτερον παρά την Φωκιότρυπα».

Στον εκλογικό κατάλογο  του 1863 αναφέρονται οι εξής που επαγγέλλονται βυρσοδέψες:

Βεκρής Γ. Ιωάννης, ετών 40

Βεκρής Ι. Νικόλαος, ετών 69

Βεκρής Ι. Γεώργιος, ετών 67

Γιαννακός Ν. Νικόλαος, ετών 30

Πετζετάκης Γ. Ιωάννης, ετών 41

Σιγάλας Κ. Μιχαήλ, ετών 35

Σιγάλας Κ. Μάρκος, ετών 43

Μερικές από τις μεγάλες βασιλικές βελανιδιές που υπήρχαν για τις ανάγκες του βυρσοδεψείου διασώζονται ακόμα στην Λαγκάδα.

Ο Ν. Γάσπαρης αναφέρει και τους αριθμούς των μύλων που λειτουργούσαν στην Γιάλη επί της εποχής του. Γράφει:

«Η Λαγκάδα είναι εκτισμένη εις τους πρόποδας υψηλού όρους, Μαχού καλουμένου, το οποίον κοσμείται υπό 7 αερομύλων, λαμπρόν τω όντι την θέαν μακρόθεν… Την ρωμαντικωτέραν θέσιν κατέχει το χωρίον Θολάρια… και έχει 3 ναούς τον των Αγίων Αναργύρων και τον του Αγίου Χαραλάμπους, δημοτικόν σχολείον δημοσυντήρητον και 4 ανεμόμυλους».

Σε αντίθεση με την Χώρα, από την Αιγιάλη δεν έχουμε στην διάθεσή μας ψηφιοποιημένες τις απογραφές για τα τέλη του 19ου αιώνα. Έχουμε όμως μερικούς εκλογικούς καταλόγους που είχαν διατηρηθεί στην Λαγκάδα, έδρα της κοινότητας Αιγιάλης που περιλάμβανε την Λαγκάδα, τον Ποταμό και την Δονούσα. Οι μυλωνάδες που αναφέρονται σ’ αυτούς τους καταλόγους είναι: 


Εκλογικός κατάλογος 1887

Βεκρής Λαμπρ. Αναγνώστης 88 ετών, Ποταμός.

Βεκρής Λαμπρ. Δημήτριος 77 ετών από την Λαγκάδα που έχει μετοικήσει στη Σύρο.

Νομικός Αντ. Νικόλαος 40 ετών, Ποταμός.

Συνοδινός Μιχ. Ιωάννης 61 ετών, Λαγκάδα.

Φωστέρης Ιω. Νικήτας 60 ετών.


Εκλογικός κατάλογος 1928

Νομικός Αντ. Νικόλαος 81 ετών, Ποταμός.

Μαρκουλής Μιχ. Δημήτριος 79 ετών, Δονούσα.

Συνοδινός Ιω. Στέφανος 78 ετών, Λαγκάδα.

Συνοδινός Στεφ. Λουκάς 34 ετών, Λαγκάδα.

Συνοδινός Ιω. Χρήστος 62 ετών, Λαγκάδα.


Εκλογικός κατάλογος 1947

Κωβαίος Νικ. Αθανάσιος 41 ετών, Λαγκάδα.

Λουδάρος Ιω. Γεώργιος 36 ετών, Λαγκάδα.

Νομικός Νικ. Αντώνιος 76 ετών, Ποταμός.

Νομικός Αντ. Γεράσιμος 36 ετών, Ποταμός.

Συνοδινός Ιω. Χρήστος 81 ετών, Λαγκάδα.

Χάλαρης Κων. Νικόλαος 35 ετών, Ποταμός.


Αν υπολογίσουμε ότι στον Ποταμό χτίστηκαν δύο μύλοι και στην Όξω Μεριά άλλος ένας, οι μύλοι που κατά καιρούς λειτούργησαν στην Γιάλη ήταν τουλάχιστον 16 όπως αναφέρει ο Στέφανος Νομκός, ο οποίος καταγράφει και 14 ανεμόμυλους στην Χώρα, 2 στα Κατάπολα, 7 στην Κάτω Μεριά.

Κι ακόμα 3 στην Ηρακλειά, 4 στην Σχοινούσα, 2 στο Κουφονήσι και 2 στην Δονούσα.

Γενικά 39 μύλοι λειτούργησαν πάνω στην Αμοργό. Σ’ αυτούς πρέπει να προσθέσουμε και τους δύο νερόμυλους, κι οι δυο στην περιφέρεια Χώρας, στον Βαρσαμίτη και στα Δρομιστικά. Βεβαίως, όλοι αυτοί οι μύλοι δεν δούλεψαν ταυτόχρονα, κάτι που φαίνεται και στην φωτογραφία της Χώρας από τον Μπουασονά.


Η κατασκευή του μύλου 

Ένα από τα βασικά επαγγέλματα στην Αμοργό ήταν του μαραγκού. Ο κάθε μαραγκός ειδικευόταν σε μια από τις ειδικότητες της τέχνης, όπως του επιπλοποιού, του σαμαρά, του βαρελά, του καραβομαραγκού κ.α, γράφει ο Στέφανος Νομικός και επισημαίνει:

«Από τους δυσκολότερους κλάδους της ξυλουργικής ήταν του μυλομαραγκού, και όχι μόνο λόγω των δυσκολιών που παρουσίαζε η ίδια η δουλειά, αλλά επειδή απαιτούσε και ευρύτερες τεχνικές γνώσεις, αφού στην κατασκευή ενός καινούργιου ανεμόμυλου έκανε και τον αρχιτέκτονα Η ευθύνη του άρχιζε από την εύρεση και τη συγκέντρωση της ξυλείας, την επιλογή της πόστας καθώς και το θεμελίωμα του πύργου, κι έφτανε ως το σημάδεμα και το κόψιμο των πανιών. Από τις ικανότητες του εξαρτιόταν η επιτυχία της επιχείρησης. 

»Καλοί μυλομαραγκοί υπήρχαν μόνο σε μερικά από τα νησιά και αυτοί κάλυπταν τις ανάγκες όλων. Η φήμη μάλιστα μερικών ξεπερνούσε τα όρια των Κυκλάδων, ώστε τους καλούσαν σε γειτονικές περιοχές, ακόμα και στη Μικρά Ασία για να σηκώσουν καινούριους ανεμόμυλους.

Ένας τέτοιος φημισμένος μυλομαραγκός ήταν και ο Μιχελάκης Νομικός ή Τουρνελής από την Χώρα. Αμοργού (φωτογραφία δεξιά). Η φήμη του έφτασε στην Μικρά Ασία, όπου τον κάλεσαν για να κατασκευάσει μύλους στον μεσοπόλεμο».


Οι θέσεις των μύλων

Η θέση που χτιζόταν ένας μύλος έπαιζε καθοριστικό ρόλο για την καλή λειτουργία του. Αν δεν ήταν κατάλληλη, τότε ο μύλος πάθαινε μικρές ή μεγάλες ζημιές από τον δυνατό αέρα. Ίσως η εγκατάλειψη μερικών μύλων (όπως φαίνεται και στην φωτογραφία του 1911) να οφειλόταν στο ότι δεν είχαν χτιστεί σε κατάλληλες θέσεις. Ο Στέφανος Νομικός, επισημαίνει:

«Οι διαφορές από πόστα σε πόστα φαίνονταν καθαρά όπου υπήρχαν συγκροτήματα. Αν ήταν μικρές, σε περίπτωση κακοκαιρίας οι μυλωνάδες παρακολουθούσαν τις ενέργειες του πιο έμπειρου και τον μιμούνταν. Όπου όμως ήταν μεγάλες οι διαφορές, ενεργούσαν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το συγκρότημα της κορυφογραμμής της Χώρας της Αμοργού, το μήκος του οποίου είναι πάνω από διακόσια μέτρα. Ο δεύτερος ανεμόμυλος από την πάνω πλευρά που είναι χτισμένος σε καλή πόστα δούλευε περισσότερες μέρες τον χρόνο από τους άλλους και πάθαινε τις μικρότερες ζημιές. Ο τελευταίος της σειράς έχει χτιστεί σε άγρια πόστα, γι’ αυτό πάθαινε συχνά βαριές ζημιές και ξεσκεπάστηκε αρκετές φορές. Στο ίδιο συγκρότημα άλλοι ανεμόμυλοι χτίστηκαν κοντά κι άλλοι σε μεγαλύτερη απόσταση ώστε να βρεθούν σε καλύτερη πόστα.

Ακόμα πιο καθαρά φαίνεται η διαφορά στη Ραχούλα της Κάτω Μεριάς του ίδιου νησιού. Οι δυο ανεμόμυλοι του χωριού έχουν χτιστεί σε απόσταση 10μ. μόνο μεταξύ τους, κι όμως ο ένας (του Γιαννακόπουλου) είναι σε άγρια πόστα, ενώ ο άλλος (του Γαβαλά) σε καλή. Ο πρώτος τις περισσότερες μέρες του χρόνου δούλευε με τα πανιά λιγότερο ανοιγμένα από του γείτονά του, έπαιρνε περισσότερα μέτρα πρόνοιας και παρ’ όλα αυτά πάθαινε τις περισσότερες ζημιές. Μια νύχτα του 1945 έκοψε τα πισώξαρτα ο αέρας, ντριτσάρισε τη φτερωτή προς το λεβάντε και αφού την ξεσήκωσε με ολόκληρη την ξυλική, την πέταξε σε απόσταση 25 μέτρων. Τη στιγμή μάλιστα που παρασυρόταν από τη θύελλα γκρέμισε και ένα κομμάτι από την τοιχοποιία του πύργου. Ο πλαϊνός όμως ανεμόμυλος δεν έπαθε τίποτα και την άλλη μέρα άλεθε κανονικά».


Οι μυλωνάδες και οι ικανότητες τους

Η κατασκευή ενός ανεμόμυλου απαιτούσε σημαντική επένδυση, που μόνο οι προύχοντες μπορούσαν να διαθέσουν. Έτσι, στις περισσότερες περιπτώσεις άλλος ήταν ο ιδιοκτήτης (νοικοκύρης) του μύλου και άλλος τον δούλευε.  Η εκμετάλλευση του ανεμόμυλου από το νοικοκύρη γινόταν με πάκτωμα (ενοικίαση) σε επαγγελματία μυλωνά. Στο βιβλίο «Ο ανεμόμυλος στις Κυκλάδες» επισημαίνεται:

«Για να γίνει κανείς μυλωνάς σε ανεμόμυλο έπρεπε να είναι γεροδεμένος ώστε να βγάζει πέρα μονάχος του με τις βαριές δουλειές και με τους χειρισμούς που συνεπάγονταν μάλιστα πολλούς κινδύνους. Να τα καταφέρνει στις μαραγκοδουλειές ώστε να αποκαθιστά ο ίδιος τις φθορές και τις μικροζημιές δίχως οικονομική επιβάρυνση και χασομέρια. 

Να έχει γνώσεις από τις δουλειές του θαλασσινού ώστε να κατασκευάζει σχοινιά από κανάβι, να κάνει γάσες και γερές ματισιές όταν κόβονταν και να επιτηδεύεται στη δουλειά του πετροκόπου, ώστε να κάνει καινούριες μυλόπετρες και να τις πελεκά κάθε φορά που στόμωναν. 

Όσο όμως άξιζαν όλες μαζί οι παραπάνω ικανότητες, άλλο τόσο βάραιναν και οι γνώσεις του πάνω στις τοπικές καιρικές συνθήκες. Οι μυλωνάδες έπρεπε πάντοτε να είναι σε θέση να προβλέπουν τις διαθέσεις του καιρού και προπάντων τις απότομες αλλαγές που ήταν ο φόβος και ο τρόμος των ανεμόμυλων».


Η αξιοποίηση των ανεμόμυλων

Οι ανεμόμυλοι αποτελούν έναν σημαντικό πλούτο για το νησί μας, που όμως παραμένει ανεκμετάλλευτος. Αν αποκατασταθούν πλήρως θα αποτελέσουν ένα ακαταμάχητο όπλο για την τουριστική, και άρα οικονομική, ανάπτυξη του νησιού μας. Μιλάμε φυσικά για την προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη όλων των μύλων της Αμοργού, χωρίς εξαίρεση, από ψηλά στον Μαχό μέχρι χαμηλά στην Ραχούλα της Κάτω Μεριάς.

Οι μύλοι αποτελούν ιδιωτική περιουσία, η οποία όμως παραμένει ανεκμετάλλευτη από τους ιδιοκτήτες. Το πολύ-πολύ να τους πουλήσουν σε ξένους, όπως έχει γίνει με δύο μύλους. Με ένα πρόγραμμα συνολικής αποκατάστασης και αξιοποίησης των ανεμόμυλων θα ωφεληθεί ολόκληρο το νησί αλλά θα ωφεληθούν και οι ιδιοκτήτες, είτε αποζημιωθούν είτε θελήσουν να τους πουλήσουν. 

Το σημαντικότερο πρόβλημα σε ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι η σωστή αποκατάσταση και λειτουργία των ανεμόμυλων. Μέχρι να βρεθεί κάποιο πρόγραμμα για να χρηματοδοτηθεί η αποκατάσταση των ανεμόμυλων της Αμοργού, πρέπει να γίνει κάθε προσπάθεια για την ανάδειξή της. Ήδη με την συμμετοχή και ιδιωτών ηλεκτροφωτίστηκαν με φωτοβολταϊκά στοιχεία ο μύλος πάνω από το Ξυλοκερατίδι και ο μύλος που είναι στον λόφο Βουδάλι απέναντι από την Χώρα. Επίσης, έχει δρομολογηθεί ο φωτισμός των μύλων της Χώρας.


Πηγές

Ζαφείρης Βάος — Στέφανος Νομικός «Ο ανεμόμυλος στις Κυκλάδες, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1991.

Νικολάου Γ. Γάσπαρη «Η νήσος Αμοργός», Αθήνα 1895, επανέκδοση στην περιοδική έκδοση «Αμοργιανά» του Συνδέσμου Αμοργίνων, τεύχος 3ο, Μάιος 1996.

Στέλιου Α. Μουζάκη «Ο μοναχισμός στο Ν.Α. Αιγαίο κατά τον 16ο-18ο αιώνα» εκδ. «Βιβλιοπωλείο των Βιβλιοφίλων», Αθήνα 1997.

Εκλογικοί κατάλογοι και απογραφές Δήμου Αμοργού 1863, 1870 και 1879.

Εκλογικοί κατάλογοι Κοινότητας Αιγιάλης 1887, 1928 και 1947.


φωτογραφία Konrad Helbig
Χώρα, 3 Ιουλίου 1968

Δεν υπάρχουν σχόλια: