Αιγιάλη όπως Αιγαίο...

Η περιφέρεια της Αιγιάλης καλύπτει το ανατολικό τμήμα της Αμοργού

Την Αμοργό στην αρχαιότητα αποτελούσαν τρεις πόλεις-κράτη: η Αρκεσίνη στα δυτικά, η Μινώα στο κέντρο και η Αιγιάλη στο ανατολικό τμήμα του νησιού. Το όνομα της Αιγιάλης διατηρήθηκε σε καθημερινή χρήση μέχρι τις μέρες μας, ελαφρώς παρεφθερμένο σε Γιάλη.

Το όνομα Αιγιάλη είναι αρχαίο και ετυμολογείται από το αιξ-αιγός (η), που ανάλογα σημαίνει κύμα (το) ή αίγα(η)-κατσίκι. Δηλαδή Αιγιάλη όπως Αιγαίο...

Το Αιγαίο μπορεί να είναι μια θάλασσα μικρή αλλά είναι και πολύ δύσκολη, λόγω των ισχυρών ανέμων που επικρατούν. Εκτός από τα καλοκαιρινά μελτέμια (ισχυροί βόρειοι άνεμοι) και τις χειμωνιάτικες σοροκάδες (ισχυροί νότιοι άνεμοι), υπάρχει και μια μεγάλη ποικιλία τοπικών ανέμων, οι οποίοι δημιουργούνται από τα βουνά (κατεβατοί) και στους πολυάριθμους διαύλους ανάμεσα στα νησιά. Έτσι συνήθως το Αιγαίο είναι κυματώδες και «άσπρίζει» από τους αφρούς των κυμάτων. Συνεπώς, νησιώτες και θαλασσινοί του έδωσαν το όνομά του από τα αφρισμένα κύματά του (αιξ-αιγός). Την ίδια παρατήρηση έκαναν χιλιάδες χρόνια αργότερα και οι Οθωμανοί Τούρκοι, που το ονόμασαν με παρόμοιο τρόπο «Άσπρη Θάλασσα».

Με τον ίδιο τρόπο οι αρχαίοι κάτοικοι της Αμοργού ονοματοδότησαν την Αιγιάλη, από την μεγάλη αμμουδερή της παραλία όπου σκάει αφρίζοντας η αιξ (αιγός), δηλαδή το κύμα. Σημειώνεται ότι και σήμερα στην Αμοργό η λέξη «γιαλός» χρησιμοποιείται για να δηλώσει την παραλία του επινείου, κι έτσι, δηλαδή «γιαλό», ονομάζουν οι Λαγκαδιανοί και οι Θολαριανοί τον Όρμο Αιγιάλης και με παρόμοιο τρόπο «γιαλό» ονομάζουν οι παλιοί Χωραΐτες τα Κατάπολα.

Όπως και στην αρχαιότητα έτσι και σήμερα Αιγιάλη είναι το όνομα του ανατολικού τμήματος του νησιού, όπου και βρίσκεται το ψηλότερο βουνό, ο Κρίκελος. Η ακρόπολη της αρχαίας Αιγιάλης βρισκόταν κοντά στα σημερινά Θολάρια.

Στην διάρκεια της βυζαντινής περιόδου αναπτύχθηκαν οι σημερινοί οικισμοί Λαγκάδα, Θολάρια, Ποταμός και Στρούμπος. Μόλις μετά την δεκαετία του 1950-60 αναπτύχθηκε, λόγω του τουρισμού, ο Όρμος Αιγιάλης που παλιότερα ήταν σχεδόν ακατοίκητος. 

Ο γιαλός, ο Όρμος και ο Ποταμός

Μετά την δημιουργία του ελληνικού κράτους (1832), η Αιγιάλη παρέμεινε σχετικά απομονωμένη, γιατί ανάμεσα σ' αυτήν και το υπόλοιπο νησί παρεμβάλλεται ένας δύσβατος ορεινός όγκος και διότι η πρόσβαση στην Αμοργό γινόταν μέσω του μεγάλου φυσικού λιμανιού των Καταπόλων. Δεν είναι τυχαίο ότι και σήμερα οι Χωραΐτες αναφέρονται στην Αιγιάλη με το επίρρημα «μέσα» (πάω μέσα=πάω στην Γιάλη).

Αυτή η σχετική απομόνωση της Γιάλης (Αιγιάλης) είχε ως αποτέλεσμα να διατηρηθούν ορισμένα έθιμα, που έχουν τις ρίζες τους σε πολύ παλιές εποχές, όπως ο Καπετάνιος στις Απόκριες και τα παιχνίδια Μπίλιοι (αρχαία μορφή του μπόουλινγκ) στα Θολάρια και Μπάλες στην Λαγκάδα. Τα έθιμα αυτά, αν και είναι μοναδικά στην Ελλάδα, ελάχιστα έχουν μελετηθεί και προβληθεί.